BBC giới thiệu phần hai bài của Tiến sĩ Nguyễn Vân Nam, nêu ra các đề nghị cải tổ hệ thống để chống nạn tham nhũng tại Việt Nam. Đây là một trong số các bài đăng trước Đại hội XI của Đảng Cộng sản Việt Nam dự kiến khai mạc 11/1 tới tại Hà Nội:
Quản lý hành chính công theo nhu cầu thực tế của dân.
Đẩy mạnh cải tiến hệ thống quản lý hành chính công không phải theo hướng giải quyết nhanh chóng các trở ngại như ta đang làm, mà là xóa bỏ các trở ngại:
Do các trở ngại này- cho đến nay- nẩy sinh chủ yếu do áp đặt suy nghĩ chủ quan phi thực tế của Nhà nước, nên nguyên tắc để xóa bỏ chúng phải là quản lý hành chính công để đáp ứng nhu cầu thực tế của người dân chứ không phải đáp ứng chính sách Nhà nước nữa.
Một trong những hệ quả quan trọng của nguyên tắc này là phải tại điều kiện cho người dân, Tổ chức phi chính phủ, Hiệp hội trực tiếp tham gia vào quá trình hình thành quyết sách, kiểm soát việc thực hiện, kiểm tra kết quả hoạt động của cơ quan quản lý Nhà nước.
Tản quyền cho địa phương bằng cải cách tư pháp
Tản quyền là xu thế chung hiện nay tại các nước phát triển nhưng cần làm hết sức thận trọng.
Trước tiên, nên lưu ý rằng trước khi bắt đầu quá trình tản quyền mạnh cho địa phương như hiện nay, các nước phát triển đã có một hệ thống quản lý tập quyền hiệu quả với chính quyền trung ương rất mạnh.
Họ tản quyền do đòi hỏi của thực tiễn cho thấy hệ thống quản lý tập quyền dù hiệu quả cũng không còn đáp ứng kịp thời nhu cầu phát triển trong thời đại Toàn cầu hóa nữa.
Hiện nay, khi hệ thống pháp luật của ta còn chưa hoàn thiện; luật hành chính còn chưa phát huy tác dụng; rất khó thi hành án đối với cơ quan công quyền; chưa đủ các điều kiện luật định để bảo đảm tính công khai, minh bạch và khả năng truy cứu trách nhiệm đến cùng.
Cần bảo đảm quyền tự do ngôn luận, quyền tiếp cận thông tin không hạn chế và kết hợp chặt chẽ giữa cơ quan chuyên trách chống tham nhũng với các tổ chức phi chính phủ, với cá nhân
TS Nguyễn Vân Nam
Việc tản quyền cần thực hiện từng bước một cách thận trọng tùy thuộc vào kết quả việc xây dựng được cơ sở pháp lý, các điều kiện bảo đảm tính công khai, minh bạch và có thể truy cứu trách nhiệm đối với hoạt động của chính quyền từng địa phương. Không thể làm nhanh, làm đại trà.
Riêng đối với cơ chế cấp đất làm dự án, ta nên thành lập một Ủy ban Q uốc gia Đ ộc lập, mà thành viên là đại diện của các tầng lớp nhân dân, có thẩm quyền quyết định cao nhất , thẩm tra dự án và giải quyết các khiếu nại liên quan đến đất đai.
Kiểm soát việc sử dụng quyền lực công, bảo đảm sự minh bạch, trách nhiệm giải trình, chứng minh, và khả năng truy cứu trách nhiệm đến nơi đến chốn .
Cần mở rộng chức năng của Quốc hội như một cơ quan giám sát và kiểm soát hoạt động chống tham nhũng:
Tăng cường một cách có hệ thống khả năng kiểm soát và giám sát của quốc hội, đặc biệt về là ngân sách hàng năm.
Quốc hội cần thực hiện luật ngân sách hàng năm. Quyết định phân bố ngân sách hàng năm của quốc hội nên được ban hành như một đạo luật ngân sách mà chính phủ phải tuân thủ.
Việc bội chi của chính phủ phải được coi như một ngoại lệ cần được chính phủ giải trình, chứng minh sự hợp lý trước khi được Quốc hội quyết định chấp nhận.
Thành lập trung tâm lưu trữ, phân tích và đánh giá số liệu, thông tin của Quốc hội liên quan đến ngân sách, các dự án, chương trình mua sắm công sao cho đây trở thành trung tâm lưu trữ, phân tích đánh giá thông tin đầy đủ nhất, có hệ thống và đáng tin cậy nhất trong các lĩnh vực đó.
Công khai tài sản của các quan chức là điều cần thiết để nâu cao trách nhiệm chính trị của họ
Tạo điều kiện để công dân, các tổ chức phi chính phủ, báo chí dễ dàng tiếp cận với các thông tin, phân tích của Trung tâm lưu trữ của Quốc hội.
Ngoài ra, phải đảm bảo cơ sở pháp lý cho sự minh bạch bằng quyền tự do ngôn luận, t ự do báo chí; quyền tự do tiếp cận thông tin; quyền được bảo vệ của nhân chứng, của người tố giác tham nhũng.
Bên cạnh đó là chiến lược cải cách hệ thống tài chính công và thi tuyển công chức quốc gia
Cần thay đổi căn bản về nhận thức: hành chính công không phải là để quản lý dân mà để phục vụ nhu cầu của người dân và xã hội.
Thành lập Cục thi tuyển công chức quốc gia, luật hóa và công khai tiêu chuẩn bổ nhiệm, qui trình bổ nhiệm cán bộ, công chức Nhà nước, cán bộ đảng các cấp thống nhất trong cả nước.
Ban hành luật đãi ngộ đối với công chức, không nên đặt nặng đảm bảo tiền lương cao, mà xây dựng một chế độ đãi ngộ ưu tiên ngoài lương gắn liền với tinh thần trách nhiệm, hiệu quả làm việc, thời gian làm việc của công chức.
Để thực hiện, Việt Nam nên tham khảo chế độ đãi ngộ công chức của Nhật và Đức.
Một phần của cải cách hệ thống hành chính công là vấn đề truy cứu trách nhiệm của Nhà nước, của công chức:
Cho phép người dân kiểm soát và nếu cần thì khởi kiện yêu cầu Tòa hành chính kiểm tra tính hợp pháp, hợp lý của tất cả các hoạt động quản lý hành chính của Nhà nước, chứ không nên chỉ cho phép khởi kiện một vài hoạt động như hiện nay.
Cần thực hiện nghiêm túc một nguyên tắc của Nhà nước pháp quyền là toàn bộ hoạt động của Nhà nước phải được đặt dưới sự kiểm soát của người dân, dưới sự kiểm tra của Tòa án.
Để bảo đảm cải cách hành chính thành công, phải cho phép người dân có quyền khởi kiện bất cứ hoạt động quản lý hành chính nào.
Chống tham nhũng phải nằm trong chiến lược chống nghèo khó
Cần công khai tài sản công chức bằng luật hóa, quy định tất cả các tài sản của công chức mà không được khai báo sẽ không được công nhận là tài sản của người đó nữa.
Nâng cao ý thức công dân, tạo điều kiện cho xã hội dân sự kiểm soát hoạt động của cơ quan công quyền.
Cần ý thức rằng tham nhũng là vô đạo đức, đáng bị lên án. Đây là một trong những điều kiện quan trọng bảo đảm chống tham nhũng có hiệu quả.
Cần bảo đảm quyền tự do ngôn luận, quyền tiếp cận thông tin không hạn chế và kết hợp chặt chẽ giữa cơ quan chuyên trách chống tham nhũng với các tổ chức phi chính phủ, với cá nhân.
Chống tham nhũng phải là một phần quan trọng trong chiến lược chống đói nghèo. Lý do là t ham nhũng vừa gây nghèo đói, vừa ảnh hưởng trực tiếp và nặng nề đến người nghèo.
Các biện pháp phòng chống tham nhũng cần kết hợp chặt chẽ với các biện pháp xóa đói giảm nghèo. Và Việt Nam cần gia nhập các hiệp định quốc tế chống tham nhũng, chống đói nghèo.
Một vài biện pháp đề nghị sau đây có thể đặt những nền tảng ban đầu bảo đảm thắng lợi cho cuộc chiến này, ít nhất chúng cũng có thể hạn chế tham nhũng ở mức độ thấy được một cách rõ ràng.
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, tiến sĩ luật từ CHLB Đức hiện tạm trú và hành nghề ở Việt Nam. Mời quý vị xem bài I với đề nghị ra Bấm Luật về Đảng Cộng sản và công nhận tư hữu đất.
-Cải cách hệ thống để chống tham nhũng BBC- Để chống tham nhũng Việt Nam cần ra Luật về Đảng Cộng sản, công nhận sở hữu tư nhân về đất và hạn chế Nhà nước làm kinh tế.
Trong loạt bài về các kiến nghị, sáng kiến và yêu cầu cải cách hệ thống công quyền tại Việt Nam nhân dịp Đại hội XI của Đảng Cộng sản Việt Nam, BBC Tiếng Việt mời quý vị theo dõi phần I bài về những biện pháp chống tham nhũng của tác giả Nguyễn Vân Nam:
Hiện không có cơ quan nào kiểm tra tính hợp pháp và hợp lý của các quyết định Đảng đưa ra
Điều đầu tiên là minh định rõ ràng quyền hạn và trách nhiệm của Đảng Cộng sản Việt Nam (Đảng CSVN) khi được giao nhiệm vụ lãnh đạo nhà nước và xã hội:
Đảng CSVN được Hiến pháp giao nhiệm vụ lãnh đạo nhà nước và xã hội. Để hoàn thành nhiệm vụ này, Đảng được trao cho quyền lực tối cao. Tuy Điều 4 Hiến pháp qui định mọi tổ chức của Đảng hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật nhưng ta chưa có luật về hoạt động của Đảng CSVN.
Thực tế, Đảng là cơ quan quyền lực quyết định tất cả; quyết định của Đảng là quyết định có hiệu lực cuối cùng đối với mọi hoạt động của Nhà nước. Nhưng hiện nay chưa có một cơ sở pháp lý nào cho phép Tòa án kiểm tra tính hợp pháp và hợp lý của các quyết định của Đảng. Sử dụng quyền lực tối cao mà không phải chịu trách nhiệm với những hậu quả pháp lý xác định, chính là một trong những trở ngại lớn nhất cho công cuộc phòng chống tham nhũng.
Để khắc phục sơ xuất trên, cần sớm thực hiện Điều 4 Hiến pháp, qua đó ban hành Luật về hoạt động của Đảng Cộng sản Việt Nam nhất thể hóa Đảng CSVN với Chính phủ (Tổng bí thư đảng là thủ tướng), và có thể xem xét công nhận Bộ Chính trị là một cơ quan hiến định.
Trước mắt, nhân chuẩn bị đại hội, Đảng CSVN nên bắt tay xây dựng một qui trình Đảng lãnh đạo Nhà nước một cách công khai, minh bạch mà khởi đầu là:
Công bố công khai, đầy đủ các ý kiến tranh luận, thảo luận về chiến lược, chính sách phát triển kinh tế, xã hội tại đại hội đảng từ cấp tỉnh, thành phố đến toàn quốc trong thời gian tiến hành đại hội.
Ngay sau Đại hội Đảng toàn quốc, công bố danh sách chính thức các cán bộ đảng sẽ giữ chức vụ thủ tướng, bộ trưởng do đảng giới thiệu cho Quốc hội phê chuẩn.
Điều thứ nhì cần làm ngay là công nhận quyền tư hữu đất đai:
Đại đa số các vụ tham nhũng đều liên quan đến đất đai. Chính qui định đất đai là sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu với quyền định đoạt ai được sử dụng đất vì mục đích nào, đã khuyến khích và mở ra những cơ hội dễ dàng cho việc lợi dụng, lạm dụng thứ quyền lực mang lại mối lợi to lớn về kinh tế này.
Tước đoạt đất đai khiến người dân mất niềm tin vào pháp luật
Quan trọng hơn, khi người ta biết rằng mảnh đất dưới ngôi nhà mà họ dành dụm cả đời mới mua được đó, vẫn có thể bị Nhà nước thu hồi vào bất cứ lúc nào - cho những mục đích do Nhà nước tự quyết định - thì họ không thể có lòng tin vào điều giản dị nhất: Công sức lao động của họ được bảo vệ, được đảm bảo.
Khi mất lòng tin vào điều giản dị làm nên xã hội dân sự đó người ta sẽ không còn tin vào giá trị của sự tin cậy được giao phó. Và vì thế, đây cũng là nguyên nhân sâu xa khuyến khích tham nhũng khi được trao quyền lực công.
Một định nghĩa pháp lý thống nhất về quyền sở hữu với đầy đủ các quyền năng cho bất cứ chủ sở hữu nào trong nền kinh tế thị trường là hết sức cần thiết.
Việc phân chia quyền năng sở hữu khác nhau theo các chủ thể quyền khác nhau (sở hữu nhà nước, tập thể, hợp tác xã...) như ta đang làm vừa gây trở ngại rất lớn cả về lý thuyết lẫn thực tiễn trong việc xây dựng một trật tự kinh tế thị trường xã hội; vừa góp phần quan trọng tạo nên các thị trường giá trị ảo khuyến khích tham nhũng.
Thị trường đất đai có vai trò hết sức đặc biệt, làm nền tảng cho hoạt động hữu hiệu của các thị trường khác trong nền kinh tế thị trường. Việc định giá đất đai giữ vai trò có tính chức năng thiết yếu trong việc bảo đảm sự minh mạch trên thị trường. Nó là một yếu tố quan trọng cho phép xác định đúng giá trị đất thế chấp vay tín dụng qua đó ảnh hưởng lớn đến hình thành giá cả của thị trường.
Vì vậy, giá trị đất đai nhất thiết phải do quan hệ Cung - Cầu trên thị trường quyết định. Nhà nước giữ độc quyền quyền định đoạt (của chủ sở hữu) đối với đất đai cũng chính là giữ quyền định giá đất và cùng với nó là quyền điều khiển hoạt động của thị trường theo ý muốn chủ quan, đặc biệt là trong việc tạo các cơn sốt ảo.
Thực chất, ở ta, đây là thứ quyền lực kinh tế vô giới hạn vì: a) theo luật pháp không có một thửa đất nào là "bất khả thu hồi" đối với Nhà nước; b) việc Nhà nước sử dụng quyền định đoạt đất đai như thế nào là không thể kiểm soát; c) việc lạm dụng quyền định đoạt đất đai vừa đem lại lợi ích kinh tế hết sức cao, vừa tạo ảnh hưởng sâu rộng, lâu dài cho kẻ tham nhũng sử dụng nó. Đây chính là một trong những nguyên nhân quan trọng nhất khuyến khích, hấp dẫn tham nhũng. Công nhận quyền tư hữu đất đai sẽ loại bỏ được điều này.
Đã hội nhập kinh tế quốc tế, đã xác định phải xây dựng Nhà nước pháp quyền sớm muộn gì chúng ta cũng phải công nhận quyền tư hữu đất đai. Công nhận sớm ngày nào người dân đỡ khổ vì vấn nạn tham nhũng ngày đó. Tại sao không làm?
Điều thứ ba cần làm ngay là hạn chế tối đa hoạt động kinh tế của Nhà nước:
Về cơ bản, Nhà nước không được phép hoạt động kinh tế. Hoạt động kinh tế của Nhà nước phải là ngoại lệ và tuân theo nguyên tắc: Nhà nước chỉ hoạt động kinh tế tại nơi và chỉ khi thị trường tự do bất lực.
Chính hoạt động kinh doanh, can thiệp của Nhà nước vào tất cả các lĩnh vực của nền kinh tế quốc dân như hiện nay, ngoài việc gây ra các hậu quả tiêu cực ai cũng biết, còn mở ra - gần như vô tận - các cơ hội hấp dẫn cho tham nhũng.
'Chính hoạt động kinh tế của Nhà nước gây ra hậu quả tiêu cực và mở ra các cơ hội vô tận hấp dẫn tham nhũng'
Vì vậy, tham nhũng trong và bằng các hoạt động kinh doanh của Nhà nước lấy trực tiếp "tiền tươi" dễ nhất, nhiều nhất, khó kiểm soát nhất, dễ biện minh nhất, dễ thoát tội nhất. Tham nhũng trong hoạt động kinh tế của Nhà nước còn là động lực thúc đẩy tham nhũng trong các lĩnh vực khác.
Cần có qui định pháp lý phân biệt rõ ràng Doanh nghiệp Nhà nước độc quyền với Doanh nghiệp có vốn góp của Nhà nước.
Doanh nghiệp Nhà nước độc quyền hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận hay là nguồn thu ngân sách, mà là đáp ứng nhu cầu thiết yếu của người dân, của xã hội.
Trước mắt, cần có luật về hoạt động của Doanh nghiệp Nhà nước độc quyền phù hợp với các đặc trưng được Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) công nhận. Quốc hội sẽ quyết định các lĩnh vực nào là thiết yếu, trọng tâm đối với đời sống người dân, xã hội mà doanh nghiệp nhà nước được độc quyền.
Cần nhanh chóng xây dựng cơ sở pháp lý rõ ràng cho hoạt động của doanh nghiệp có góp vốn của nhà nước. Dứt khoát, trên cơ sở luật định - đối xử với các doanh nghiệp đó hoàn toàn bình đẳng như các doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt trong việc tiếp cận vốn, bảo lãnh vay vốn, cấp đất, giải quyết nợ nần, phá sản và cạnh tranh...
Một vài biện pháp đề nghị trên đây có thể đặt những nền tảng ban đầu bảo đảm thắng lợi cho cuộc chiến chống tham nhũng này, ít nhất chúng cũng có thể hạn chế tham nhũng ở mức độ thấy được một cách rõ ràng.
BBC sẽ giới thiệu phần tiếp các biện pháp cải tổ mang tính hệ thống nhằm chống tham nhũng nạn tham nhũng tại Việt Nam vào số tiếp theo. Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, Tiến sĩ Luật từ CHLB Đức hiện tạm trú và hành nghề ở Việt Nam.
