Ben Bland có mặt tại Đảo Lý Sơn
The Financial Times - Ngày 20 tháng 6 năm 2011
Người dịch: Hiền Ba
Khi thuyền trưởng Trần Hiền 31 tuổi đang điều khiển một chiếc thuyền đánh cá của Việt Nam chạy ở vùng biển gần Quần đảo Trường Sa đang có tranh chấp bỗng nhìn thấy một chiếc tàu lớn của Trung Quốc thì ông đã biết chắc chuyện gì sắp xảy ra.
Đám nhân viên của cơ quan thủy sản Trung Quốc nhảy sang chiếc thuyền đánh cá dài 15 mét của ông và bất chấp hai bên không hiểu tiếng của nhau, họ cướp số cá và thiết bị trị giá gần 3000 đô la.
“Lúc đó chúng tôi đang ở vùng biển của Việt Nam và chúng tôi hoàn toàn có quyền đi lại ở đó, nhưng thuyền của chúng tôi không cách nào chạy nhanh hơn tàu của họ,” ông Hiền kể lại sự việc xảy ra vào lúc khoảng 9 giờ sáng ngày 14 tháng 6.
Ông Hiền là một trong số rất nhiều ngư dân Việt Nam từ đầu năm đến nay đã bị các tàu tuần tra của Trung Quốc cướp bóc thiết bị, cá hoặc thậm chí cướp cả tàu thuyền giữa lúc căng thẳng giữa hai nước láng giềng này về vùng biển tranh chấp ở Biển Hoa Nam [Biển Đông] đang sôi lên sùng sục.
Hà Nội tuyên bố rằng một số ngư dân của họ đã bị tàu tuần tra của Trung Quốc bắn và việc quấy nhiễu ngư dân của họ là vi phạm luật pháp quốc tế. Bắc Kinh thì vẫn nói đi nói lại rằng họ chỉ bắt giữ những người xâm phạm chủ quyền của họ hoặc không có giấy phép hợp lệ.
Đây là một trong những vấn đề tranh chấp kéo dài đã lâu ở những khu vực đánh bắt cá ở châu Á nơi mà những ngư dân chất phác chỉ vì muốn gỡ lại những khoản tiền đầu tư lớn cho nên họ đâu có bao giờ để ý đến “các vùng đặc quyền kinh tế” được thừa nhận trong luật pháp quốc tế.
Mối quan hệ giữa Trung Quốc và Việt Nam cái mối quan hệ được ngầm hiểu là “bạn bè tốt, láng giềng tốt, đồng chí tốt” thì thời gian gần đây nó đã sụt giá xuống tới mức thấp thảm hại sau khi Việt Nam tuyên bố Trung Quốc đã phá hoại các tàu thăm dò dầu khí của họ và làm nổ ra những cuộc biểu tình hiếm thấy xưa nay trên đường phố ở Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh.
Các cuộc tranh chấp ở Biển Hoa Nam – Brunei, Malaysia, Philippine và Đài Loan đều tuyên bố họ có chủ quyền đối với một phần hoặc toàn bộ biển này – có thể bị cuốn theo rất nhiều yếu tố khác nhau trong đó có sự bất đồng chung về ranh giới trên biển và nhu cầu duy trì quyền sử dụng các tuyến đường hàng hải thương mại. Một số nước còn tin rằng Quần đảo Hoàng Sa và Quần đảo Trường Sa đang tranh chấp có chứa trữ lượng rất lớn dầu mỏ và khí đốt, một lời khẳng định cho đến nay vẫn chưa được chứng minh.
Song một nguyên nhân lớn gây ra sự căng thẳng ấy là vị thế của khu vực này như là một trong những nguồn cung cấp tài nguyên thiên nhiên quan trọng thứ hai của thế giới: cá.
Khoảng 10% nguồn cung cấp cá của toàn thế giới là có nguồn gốc từ vùng biển này, theo nguồn tin từ Chương trình Môi trường của Liên Hiệp Quốc, trong khi có tới 1,9 triệu tàu thuyền thường xuyên đánh bắt cá tại đây, theo lời của Simon Funge-Smith, quan chức cấp cao về ngành thủy sản làm việc cho Tổ chức Nông lương của Liên Hiệp Quốc tại Băng Cốc.
Trong khi Trung Quốc là nước tiêu thụ và xuất khẩu cá lớn nhất thế giới thì nền kinh tế của Việt Nam vẫn còn đang phụ thuộc vào ngành này như là một nguồn thu nhập. Năm ngoái hải sản là nguồn thu nhập ngoại tệ lớn thứ hai của nước này, chiếm 7% lượng hàng hóa xuất khẩu trị giá 71,6 tỉ đô la.
Bất chấp những mối rủi ro phải chịu đựng do các tàu tuần tra của Trung Quốc gây ra – khoan hãy nói đến sự thách thức của việc đi biển tại vùng biển thường xuyên có bão này – ông Hiền và thuyền phó Lê Tân của ông là người đã bị cướp chiếc thuyền đánh cá trị giá 20 ngàn đô la hồi năm 2006 vẫn có những lý do thích đáng để tiếp tục theo đuổi nghề cá.
Họ có thể kiếm được những khoản tiền lãi kha khá nếu vớ được mẻ lớn những loại cá xuất khẩu nổi tiếng như cá ngừ, cá mú và cá chỉ vàng và họ chẳng có lựa chọn nào khác ở một vùng biển mà nghề thủy sản từ đang hoạt động hết công suất.
Ngoài ra còn có một yếu tố khác có tính quyết định. Chính phủ Việt Nam cũng như các chính phủ khác trong khu vực đang muốn đẩy ngư dân của họ mạo hiểm đánh bắt xa bờ nhằm làm giảm áp lực đặt lên ngư trường gần bờ hiện đã bị khai thác quá mức và đồng thời là để có bằng chứng dự phòng khi cần chứng minh các tuyên bố chủ quyền của họ.
Nếu trước những tuyên bố của Trung Quốc mà Việt Nam cứ mặc nhiên đồng ý thế thì Việt Nam sẽ “bị coi là hoàn toàn công nhận chủ quyền của Trung Quốc đối với vùng biển tranh chấp này [Biển Đông]”, Nguyễn Đăng Thắng, một chuyên gia Việt Nam về luật biển đã viết như vậy trong một bài viết dành cho Khoa Nghiên cứu Quốc tế của Trường S. Rajaratnam ở Singapore.
Việt Nam, cũng như các nước khác, đã từng bao cấp xăng dầu cho các tàu thuyền đánh bắt xa bờ cũng như cho vay vốn lãi suất thấp hoặc hỗ trợ tài chính cho những chủ tàu thuyền nào muốn nâng cấp phương tiện đánh bắt cá. Bộ nông nghiệp của Việt Nam cũng đang tiến hành một chương trình trang bị hệ thống định vị vệ tinh cho 3000 tàu thuyền đánh bắt xa bờ.
Một số nhà phân tích thậm chí còn cho rằng chính phủ Việt Nam có thể đang cung cấp những ưu đãi tài chính trực tiếp cho những ngư dân dám mạo hiểm đánh bắt cá ở những khu vực họ có thể gặp nhiều nguy hiểm nhất bị các tàu tuần tra của Trung Quốc bắt giữ. Ngư dân và các quan chức chính quyền địa phương đã phủ nhận tuyên bố nói trên.
Ông Hiền nói: “Cuộc sống của chúng tôi cực lắm, chúng tôi chỉ ao ước được chính phủ hỗ trợ nhiều hơn nữa.”
“Trung Quốc sẽ vẫn tiếp tục đuổi bắt ngư dân Việt Nam để trấn lột cho tới khi những người ngư dân Việt Nam nhẵn túi, nhưng mà còn lâu nhé.”
Bản tiếng Việt © Ba Sàm 2011
—Lý Sơn – Con giun xéo mãi cũng oằn
RFA- 2011-06-21
“Trực nhìn ngó thấy Bàn Than; Ba hòn lao Ré nằm ngang Sa Kỳ”
Một làng chài ở Nha Trang, ảnh chụp tháng 1/2011
Đảo Lý Sơn nằm trơ trốc, cô lập với đất liền gần 30 km. Nơi đó, hằng ngày những người vợ, những đứa con phải tiễn chồng, tiễn cha ra khơi, để rồi lại ngậm ngụi ở lại với muôn vàn nỗi nhớ và lo âu.
Hôm nay cũng vậy, đảo Lý Sơn những ngày hè nắng cao, gió thốc, cát bay, chị Hương, vợ anh Dương Lúa lại bùi ngùi tiễn chồng ra khơi với những nỗi lo mà chỉ có người vợ, người mẹ mới thấu được. Chị Hương tâm sự:
“Anh Lúa ra mỗi lần ra biển là gia đình lo lắng lắm chứ, nhưng hoàn cảnh mình khó khăn đói khổ. Nếu không đi làm thì chẳng những bị thiếu thốn mà còn bị đánh giá là lười biếng nữa. Cho nên dù bất cứ giá nào cũng đi làm. Nếu không đi biển, ở nhà thì làm sao có tiền trang trải cuộc sống. Còn mạnh khỏe thì cố bươn chải làm ăn thôi. Do hoàn cảnh gia đình chứ không ai muốn xa vợ xa chồng đâu”.
“Đi biển thì đâu có gì vui đâu. Nói chung là vất vả, gặp bão gió. Lúc bão gió thì mình cũng muốn bỏ biển để làm chuyện khác. Nhưng suy nghĩ nếu về nhà thì cũng làm rẫy thôi mà đất cát cũng ít ỏi quá nên cũng chung đầu xuống biển thôi”.
Vậy là tất cả đều trông chờ vào những chuyến tàu cá. Cái nghề đánh cá như một nghề truyền thống, cha truyền con nối và nó gần như trở thành sự lựa chọn duy nhất cho thanh niên. Với tuổi đời chỉ mới 41, ông Lê Lộc đã hơn 20 năm mưu sinh trên biển. Lấy vợ gần 20 năm, mà thời gian anh chị dành cho nhau chỉ đếm từng ngày. Anh Lộc tâm sự:
“Vì cuộc sống thì đâu quản chi mưa gió. Một năm có 365 ngày thì tôi đã sống trên biển 300 ngày rồi, chỉ có khoảng 60 ngày là ở nhà với vợ con”.
Đời ngư dân là thế, quanh năm lênh đênh trên con sóng với nắng gió ngoài biển khơi. Bất kể mưa gió bão bùng, họ vẫn phải ra khơi để kiếm sống – và kiếm sống một cách hăng say. Mỗi chuyến ra khơi kéo dài ít nhất 1 tháng, thậm chí nhiều tháng. Và sau mỗi chuyến ra khơi, họ chỉ ở nhà được dăm bữa ít hôm, tranh thủ chăm sóc con cái, giúp vợ cày miếng đất, đóng lại cái chuồng gà và chuẩn bị cho lần ra khơi tới. Theo anh Lê Lộc, lần nghỉ dài nhất trong năm của ngư dân kéo dài chỉ vỏn vẹn 2 tuần vào dịp tết nguyên đán, để khi chưa bước lên thuyền là đã nhớ nhà. Anh Dương Đài tâm sự:
Thương con, mỗi khi tàu cập bến, là anh Dương Đài đều dành cho con những lon nước, những phần bánh kẹo còn lại trên tàu sau chuyến đi. Đối với anh, cuộc đời đi biển chỉ vui nhất là tàu cập bến với đầy ắp cá tươi:
“Cuộc đời đi biển lúc vui nhất là được vào đất liền, bán được cá và kiếm được tiền thôi”.
Niềm vui của ngư dân chỉ đơn giản có thế được cầm tay vợ, được xoa đầu con và được cầm những đồng tiền kiếm được từ mồ hôi của mình. Niềm vui chỉ gói gọn trong một câu nói, thế nhưng những nỗi buồn của họ là một câu chuyện dài kể hoài không kể hết…
“Đi chuyến biển nào đạt thì mỗi người kiếm được 2-3 triệu, có khi huề vốn, có khi lỗ, có khi may mắn thì kiếm được 4-5 triệu”.
Tuy nhiên, không phải lúc nào cũng được cái may mắn đó. Chị Hương, vợ anh Lúa buồn rầu chia sẻ:
“Đợt rồi anh Lúa đi một tháng mà khi về lại không có đủ tiền dầu trả cho người ta. Đợt rồi tức là tháng 4 âm lịch đó. Anh Lúa đánh bắt ở cái vùng biển đó sao mà không có cá. Khi về cả tàu cá bán chỉ được mấy chục triệu thôi thì đã lỗ tốn gần 200 triệu rồi. Thiếu tiền trả tiền dầu luôn. Không có tiền ăn luôn.”
Và mỗi khi như thế, là mỗi lần những người vợ phải ngồi lâu hơn tại các phiên chợ với hy vọng bán thêm được củ tỏi, cọng hành để kiếm vài ba chục ngàn đồng. Chị Hương nói tiếp:
“Đời sống trên đảo thì tạm bợ lắm, có làm thì mới có ăn chứ không làm thì đói. Bây giờ tôi vẫn còn ở ngoài đường mua bán chứ cũng chưa về nhà nữa. Mấy cái củ hành, củ tỏi, bắp, đậu…tôi mua qua bán lại. Tôi mua rồi tôi gởi vô đất liền để bán. Một ngày kiếm được 5 – 7 chục ngàn”.
Đời sống khó khăn, kinh tế hạn chế, cuộc sống các gia đình ngư dân hầu như trông cậy vào ghe tôm, tàu cá. Có thể thấy mỗi khi tàu cập bến nhẹ tênh là mỗi lần vợ chồng nhìn nhau thắt ruột. Những lúc đó, người ta dường như thấy mồ hôi ngư dân như mặn muối hơn, ánh mắt như khắc khổ hơn và những nếp nhăn như càng xô nhau chảy xệ trên khuôn mặt. Vậy mà những khó nhọc đó chưa phải là nỗi sợ lớn nhất của những người bám biển. Ông Dương Lúa chia sẻ:
“Đi biển sợ nhất là Trung Quốc, nó bắn tới thì phải sợ chứ. Sợ nhì là gió. Gió mạnh là coi như chết luôn. Tàu nhỏ cũng chẳng tránh bão được, nếu ngay bão thì chỉ biết đứng đó giữ gió. Nếu bão mạnh quá thì có thể vào đảo tránh bão. Mấy năm trước vô dễ chứ bây giờ vô là bị bắn, hoặc họ cho vô trú bão mà thu đồ hết. Khi gặp tàu Trung Quốc bắt thì lỗ rất nhiều. Dây họ cũng chặt phá. Họ hút dầu. Máy định vị mà họ lấy được thì họ cũng lấy. Cái nào họ lấy được thì lấy, cái nào không lấy được thì họ bắn bỏ”.
“Con giun xéo lắm cũng oằn”, nói chuyện với ngư dân trên đảo Lý Sơn, mới thấy “rừng vàng biển bạc” – cái làm người dân Việt từng tự hào – cũng không thể mang đến cuộc sống ổn định và sung túc cho họ. Và có thể thấy, những câu chuyện về ngư dân bị tàu nước ngoài tấn công và trấn lột đã không còn là những câu chuyện lạ và trở thành nỗi ám ảnh của những đoàn thuyền. Và trong những câu chuyện đó, chắn chắn có những câu chuyện về những chủ tàu bị phá sản không thể gượng dậy, những người vợ chạy nợ để chuộc chồng và những đứa con không ngừng cầu nguyện cho cha bình an. Bé Dương Thiên Định, 13 tuổi, con anh Dương Đài, kể lại cảm xúc của mình khi nghe cha bị Trung Quốc bắt cách đây 3 năm:
“Buổi tối em không biết nhưng sáng ra mẹ nói với em là ba bị bắt. Em buồn lắm. Em nghe nói nếu bị Trung Quốc hay Malaysia bắt thì bị hành xác, bị đánh đập nên em hay khóc. Ba bị bắt khoảng 1-2 tháng gì đó. Lúc đó em cứ cầu xin đức Chúa Giesu cho ba em không bị đánh đập và mau được trở về nhà với em. Ba được thả về nhà lúc khuya, da ba bị đen thui nên em cũng không thấy ba nữa. Ba về, ba gõ cửa. Em mở cửa ra, ba ngồi trước cửa mà em không thấy."
Và dĩ nhiên, trước khi anh Dương Đài trở về, vợ anh phải gom từng đồng cắc lẻ, chiên từng cái bánh bán. Chị nói:
“Tôi phải chiên từng cái bánh để bán, phải mượn gia đình, bạn bè chứ đâu có tiền đâu mà chuộc anh Đài. Tôi gom hết tất cả số tiền có được kể cả tiền lẻ để nộp và chuộc anh Đài về”.
“Từ khi tàu cá anh Lộc bị Trung Quốc bắt, đứa con lớn của tôi đã nghỉ học vì không có tiền nhưng mấy đứa nhỏ thì còn đi học."
Cũng từ lúc đó, ngoài 100 m vuông đất trồng tỏi, mỗi ngày chị Loan phải thức từ 3 giờ sáng, đổ từng cái bánh bán đến 11 giờ đêm kiếm vài chục ngàn. Chị nói tiếp:
“Bán cháo, đổ bánh xèo bán kiếm chút tiền chứ chồng đi biển mà mất của hết rồi. Vay người ta hai mươi mấy triệu mà bây giờ còn không đóng tiền lời nổi nữa”.
Hầu hết ngư dân trên đảo Lý Sơn không còn dám đi Hoàng Sa đánh bắt nữa và phải lái tàu ra tận Trường Sa. Khó khăn ngày càng chồng chất, thậm chí đôi khi còn nguy hiểm đến tính mạng vì bị tàu Trung Quốc gây khó dễ nhưng dường như không người dân nào trên đảo Lý Sơn muốn bỏ biển và họ luôn hy vọng một điều mà lý ra đã thuộc về họ. Anh Lộc tâm sự:
“Bây giờ ước gì Trung Quốc trả Hoàng Sa lại cho mình để tôi có thể đánh bắt ở Hoàng Sa cho gần, chứ đi Trường Sa xa quá. Hoàng Sa đi chừng 1 ngày 1 đêm là đến vùng có thể đánh bắt được, còn đối với Trường Sa thì phải đi ít nhất là 3 ngày 4 đêm mới có thể đánh bắt được”.
Chuyện về đảo Lý Sơn – chuyện những người đàn ông da đen cháy nắng, hằng ngày bán lưng cho đất bán mặt cho trời, thậm chí đặt tính mạng mình chỉ để kiếm 100 ngàn đồng mỗi ngày.
Chuyện về đảo Lý Sơn – chuyện về những giọt nước mắt đơn độc đau xót và uất nghẹn nhìn người khác cướp trắng con tàu của mình.
Chuyện về đảo Lý Sơn – chuyện về những người vợ vất vả chạy nợ để chuộc chồng.
Và chuyện về đảo Lý Sơn – chuyện về những em bé chưa kịp lớn đã cảm nhận được sự kinh hoàng nơi biển cả. Đau lòng hơn, sự kinh hoàng lớn nhất lại đến từ nỗi sợ những người mà nhiều người dành cho ba từ trân trọng - “láng giềng tốt”.
-Tiếp sức ngư dân ra khơi, bám biển (SGGP 21-6-11) -- Chữ "bám" nghe không hay! Nên dùng chữ "giữ": Giữ biển!
Hôm nay cũng vậy, đảo Lý Sơn những ngày hè nắng cao, gió thốc, cát bay, chị Hương, vợ anh Dương Lúa lại bùi ngùi tiễn chồng ra khơi với những nỗi lo mà chỉ có người vợ, người mẹ mới thấu được. Chị Hương tâm sự:
“Anh Lúa ra mỗi lần ra biển là gia đình lo lắng lắm chứ, nhưng hoàn cảnh mình khó khăn đói khổ. Nếu không đi làm thì chẳng những bị thiếu thốn mà còn bị đánh giá là lười biếng nữa. Cho nên dù bất cứ giá nào cũng đi làm. Nếu không đi biển, ở nhà thì làm sao có tiền trang trải cuộc sống. Còn mạnh khỏe thì cố bươn chải làm ăn thôi. Do hoàn cảnh gia đình chứ không ai muốn xa vợ xa chồng đâu”.
Nghề cha truyền con nối
Cái đảo bé nhỏ Lý Sơn với diện tích chỉ non 10 km vuông mà vòng tay ôm trọn gần 21 ngàn người. Như một quy luật tự nhiên, tại nơi đây, hầu hết trai tráng trở thành ngư dân và đàn bà ở nhà trồng tỏi. Tuy nhiên, dường như 100 mét vuông đất cho mỗi gia đình với thu hoạch khoảng 700 kg tỏi mỗi năm không làm vơi đi gánh nặng gia đình là bao. Anh Dương Lúa tâm sự:“Đi biển thì đâu có gì vui đâu. Nói chung là vất vả, gặp bão gió. Lúc bão gió thì mình cũng muốn bỏ biển để làm chuyện khác. Nhưng suy nghĩ nếu về nhà thì cũng làm rẫy thôi mà đất cát cũng ít ỏi quá nên cũng chung đầu xuống biển thôi”.
Vậy là tất cả đều trông chờ vào những chuyến tàu cá. Cái nghề đánh cá như một nghề truyền thống, cha truyền con nối và nó gần như trở thành sự lựa chọn duy nhất cho thanh niên. Với tuổi đời chỉ mới 41, ông Lê Lộc đã hơn 20 năm mưu sinh trên biển. Lấy vợ gần 20 năm, mà thời gian anh chị dành cho nhau chỉ đếm từng ngày. Anh Lộc tâm sự:
“Vì cuộc sống thì đâu quản chi mưa gió. Một năm có 365 ngày thì tôi đã sống trên biển 300 ngày rồi, chỉ có khoảng 60 ngày là ở nhà với vợ con”.
Đời ngư dân là thế, quanh năm lênh đênh trên con sóng với nắng gió ngoài biển khơi. Bất kể mưa gió bão bùng, họ vẫn phải ra khơi để kiếm sống – và kiếm sống một cách hăng say. Mỗi chuyến ra khơi kéo dài ít nhất 1 tháng, thậm chí nhiều tháng. Và sau mỗi chuyến ra khơi, họ chỉ ở nhà được dăm bữa ít hôm, tranh thủ chăm sóc con cái, giúp vợ cày miếng đất, đóng lại cái chuồng gà và chuẩn bị cho lần ra khơi tới. Theo anh Lê Lộc, lần nghỉ dài nhất trong năm của ngư dân kéo dài chỉ vỏn vẹn 2 tuần vào dịp tết nguyên đán, để khi chưa bước lên thuyền là đã nhớ nhà. Anh Dương Đài tâm sự:
Nói chung là vất vả, gặp bão gió. Lúc bão gió thì mình cũng muốn bỏ biển để làm chuyện khác. Nhưng suy nghĩ nếu về nhà thì cũng làm rẫy thôi mà đất cát cũng ít ỏi quá nên cũng chung đầu xuống biển thôi!"Nhớ con lắm chứ nhưng cuộc sống khó khăn thì phải kiếm sống nuôi con chứ. Con mà mỗi lần nghe tôi về là nó mừng lắm, nó đứng ở bờ biển chờ tàu vô. Gặp nhau cha con mừng lắm mà không biết bao giờ mới bỏ nghề biển này được”.
Ông Dương Lúa, ngư dân
Thương con, mỗi khi tàu cập bến, là anh Dương Đài đều dành cho con những lon nước, những phần bánh kẹo còn lại trên tàu sau chuyến đi. Đối với anh, cuộc đời đi biển chỉ vui nhất là tàu cập bến với đầy ắp cá tươi:
“Cuộc đời đi biển lúc vui nhất là được vào đất liền, bán được cá và kiếm được tiền thôi”.
Niềm vui của ngư dân chỉ đơn giản có thế được cầm tay vợ, được xoa đầu con và được cầm những đồng tiền kiếm được từ mồ hôi của mình. Niềm vui chỉ gói gọn trong một câu nói, thế nhưng những nỗi buồn của họ là một câu chuyện dài kể hoài không kể hết…
Gặp tàu Trung Quốc ...
Mỗi một con tàu thường gồm khoảng 15 người làm việc hăng say từ tờ mờ sáng đến tối. Người nấu ăn, kẻ giữ thúng, nhóm căng buồm, người kéo cá…Tất cả như một chuyển động nhịp nhàng, vận hành từ 5 giờ sáng đến 6 giờ chiều. Tối đến, họ chỉ tranh thủ nghỉ lưng lấy sức để bắt đầu cho công việc ngày mai với những hy vọng mới: hy vọng ngày mai sẽ nhiều cá hơn hôm nay. Ông Dương Lúa cho biết:“Đi chuyến biển nào đạt thì mỗi người kiếm được 2-3 triệu, có khi huề vốn, có khi lỗ, có khi may mắn thì kiếm được 4-5 triệu”.
Vợ của những ngư dân phân loại cá tại một làng chài ở Nha Trang hôm 11/01/2011. AFP photo
“Đợt rồi anh Lúa đi một tháng mà khi về lại không có đủ tiền dầu trả cho người ta. Đợt rồi tức là tháng 4 âm lịch đó. Anh Lúa đánh bắt ở cái vùng biển đó sao mà không có cá. Khi về cả tàu cá bán chỉ được mấy chục triệu thôi thì đã lỗ tốn gần 200 triệu rồi. Thiếu tiền trả tiền dầu luôn. Không có tiền ăn luôn.”
Và mỗi khi như thế, là mỗi lần những người vợ phải ngồi lâu hơn tại các phiên chợ với hy vọng bán thêm được củ tỏi, cọng hành để kiếm vài ba chục ngàn đồng. Chị Hương nói tiếp:
“Đời sống trên đảo thì tạm bợ lắm, có làm thì mới có ăn chứ không làm thì đói. Bây giờ tôi vẫn còn ở ngoài đường mua bán chứ cũng chưa về nhà nữa. Mấy cái củ hành, củ tỏi, bắp, đậu…tôi mua qua bán lại. Tôi mua rồi tôi gởi vô đất liền để bán. Một ngày kiếm được 5 – 7 chục ngàn”.
Đời sống khó khăn, kinh tế hạn chế, cuộc sống các gia đình ngư dân hầu như trông cậy vào ghe tôm, tàu cá. Có thể thấy mỗi khi tàu cập bến nhẹ tênh là mỗi lần vợ chồng nhìn nhau thắt ruột. Những lúc đó, người ta dường như thấy mồ hôi ngư dân như mặn muối hơn, ánh mắt như khắc khổ hơn và những nếp nhăn như càng xô nhau chảy xệ trên khuôn mặt. Vậy mà những khó nhọc đó chưa phải là nỗi sợ lớn nhất của những người bám biển. Ông Dương Lúa chia sẻ:
“Đi biển sợ nhất là Trung Quốc, nó bắn tới thì phải sợ chứ. Sợ nhì là gió. Gió mạnh là coi như chết luôn. Tàu nhỏ cũng chẳng tránh bão được, nếu ngay bão thì chỉ biết đứng đó giữ gió. Nếu bão mạnh quá thì có thể vào đảo tránh bão. Mấy năm trước vô dễ chứ bây giờ vô là bị bắn, hoặc họ cho vô trú bão mà thu đồ hết. Khi gặp tàu Trung Quốc bắt thì lỗ rất nhiều. Dây họ cũng chặt phá. Họ hút dầu. Máy định vị mà họ lấy được thì họ cũng lấy. Cái nào họ lấy được thì lấy, cái nào không lấy được thì họ bắn bỏ”.
“Con giun xéo lắm cũng oằn”, nói chuyện với ngư dân trên đảo Lý Sơn, mới thấy “rừng vàng biển bạc” – cái làm người dân Việt từng tự hào – cũng không thể mang đến cuộc sống ổn định và sung túc cho họ. Và có thể thấy, những câu chuyện về ngư dân bị tàu nước ngoài tấn công và trấn lột đã không còn là những câu chuyện lạ và trở thành nỗi ám ảnh của những đoàn thuyền. Và trong những câu chuyện đó, chắn chắn có những câu chuyện về những chủ tàu bị phá sản không thể gượng dậy, những người vợ chạy nợ để chuộc chồng và những đứa con không ngừng cầu nguyện cho cha bình an. Bé Dương Thiên Định, 13 tuổi, con anh Dương Đài, kể lại cảm xúc của mình khi nghe cha bị Trung Quốc bắt cách đây 3 năm:
“Buổi tối em không biết nhưng sáng ra mẹ nói với em là ba bị bắt. Em buồn lắm. Em nghe nói nếu bị Trung Quốc hay Malaysia bắt thì bị hành xác, bị đánh đập nên em hay khóc. Ba bị bắt khoảng 1-2 tháng gì đó. Lúc đó em cứ cầu xin đức Chúa Giesu cho ba em không bị đánh đập và mau được trở về nhà với em. Ba được thả về nhà lúc khuya, da ba bị đen thui nên em cũng không thấy ba nữa. Ba về, ba gõ cửa. Em mở cửa ra, ba ngồi trước cửa mà em không thấy."
Khi gặp tàu Trung Quốc bắt thì lỗ rất nhiều. Dây họ cũng chặt phá. Họ hút dầu. Máy định vị mà họ lấy được thì họ cũng lấy. Cái nào họ lấy được thì lấy, cái nào không lấy được thì họ bắn bỏ.Bé Thiên Định còn mừng rỡ khoe là ba em về nhà và kể rằng ông không hề bị đánh đập. Thế nhưng có lẽ bé sẽ không vui vẻ như thế nếu biết rằng khi bị bắt, anh Đài bị bịt mắt và sống chật chội dưới ghe cùng 30 người khác, bị ăn thức ăn thừa của binh lính và bị phơi nắng suốt trước khi được thả về.
Ông Dương Lúa, ngư dân
Và dĩ nhiên, trước khi anh Dương Đài trở về, vợ anh phải gom từng đồng cắc lẻ, chiên từng cái bánh bán. Chị nói:
“Tôi phải chiên từng cái bánh để bán, phải mượn gia đình, bạn bè chứ đâu có tiền đâu mà chuộc anh Đài. Tôi gom hết tất cả số tiền có được kể cả tiền lẻ để nộp và chuộc anh Đài về”.
... coi như phá sản
Đó không chỉ là câu chuyện riêng của gia đình anh Dương Đài. Đi biển hơn 20 năm, ông Lê Lộc chắc không bao giờ quên được những phút giây hãi hùng vào tháng 11 năm 2009, khi tàu của anh và một số tàu khác vào tránh bão ở đảo Phú Lâm và bị cướp trắng con tàu. Dành dụm cả đời, vay mượn mới có được số tiền 350 triệu đóng con tàu. Vậy mà con tàu bị cướp trắng cùng hơn 100 triệu tiền vật tư, thức ăn trên tàu, làm gia đình vào cảnh nợ nần và đứa con lớn anh phải bỏ học. Chị Loan, vợ anh Lộc buồn rầu nói: Tàu đánh cá của ngư dân neo tại bến. RFA photo
Cũng từ lúc đó, ngoài 100 m vuông đất trồng tỏi, mỗi ngày chị Loan phải thức từ 3 giờ sáng, đổ từng cái bánh bán đến 11 giờ đêm kiếm vài chục ngàn. Chị nói tiếp:
“Bán cháo, đổ bánh xèo bán kiếm chút tiền chứ chồng đi biển mà mất của hết rồi. Vay người ta hai mươi mấy triệu mà bây giờ còn không đóng tiền lời nổi nữa”.
Hầu hết ngư dân trên đảo Lý Sơn không còn dám đi Hoàng Sa đánh bắt nữa và phải lái tàu ra tận Trường Sa. Khó khăn ngày càng chồng chất, thậm chí đôi khi còn nguy hiểm đến tính mạng vì bị tàu Trung Quốc gây khó dễ nhưng dường như không người dân nào trên đảo Lý Sơn muốn bỏ biển và họ luôn hy vọng một điều mà lý ra đã thuộc về họ. Anh Lộc tâm sự:
“Bây giờ ước gì Trung Quốc trả Hoàng Sa lại cho mình để tôi có thể đánh bắt ở Hoàng Sa cho gần, chứ đi Trường Sa xa quá. Hoàng Sa đi chừng 1 ngày 1 đêm là đến vùng có thể đánh bắt được, còn đối với Trường Sa thì phải đi ít nhất là 3 ngày 4 đêm mới có thể đánh bắt được”.
Chuyện về đảo Lý Sơn – chuyện những người đàn ông da đen cháy nắng, hằng ngày bán lưng cho đất bán mặt cho trời, thậm chí đặt tính mạng mình chỉ để kiếm 100 ngàn đồng mỗi ngày.
Chuyện về đảo Lý Sơn – chuyện về những giọt nước mắt đơn độc đau xót và uất nghẹn nhìn người khác cướp trắng con tàu của mình.
Chuyện về đảo Lý Sơn – chuyện về những người vợ vất vả chạy nợ để chuộc chồng.
Và chuyện về đảo Lý Sơn – chuyện về những em bé chưa kịp lớn đã cảm nhận được sự kinh hoàng nơi biển cả. Đau lòng hơn, sự kinh hoàng lớn nhất lại đến từ nỗi sợ những người mà nhiều người dành cho ba từ trân trọng - “láng giềng tốt”.
-Tiếp sức ngư dân ra khơi, bám biển (SGGP 21-6-11) -- Chữ "bám" nghe không hay! Nên dùng chữ "giữ": Giữ biển!
Vietnam’s fishermen on front line in China clash
By Ben Bland in Ly Son island
Published: June 20 2011 17:01 | Last updated: June 20 2011 17:01
When Tran Hien, the 31-year-old captain of a Vietnamese fishing boat, saw a large Chinese vessel while sailing near the disputed Paracel Islands, he knew exactly what was about to happen.
Officers from China’s fisheries agency boarded his 15m boat and, with neither party able to understand the other’s language, confiscated nearly $3,000 worth of fish and equipment.
“We were in Vietnamese waters and had every right to be there but there was no way we could outrun them,” says Mr Hien of the incident, which took place at about 9am on June 14.
Mr Hien is one of dozens of Vietnamese fishermen who have had their equipment, fish or even boats seized by Chinese patrol vessels this year, as tension between the two neighbours over contested waters in the South China Sea boiled over.
Hanoi claims that some of its fishermen have been shot at by Chinese patrols and that this harassment of its fishermen is in violation of international law. Beijing maintains that it apprehends only those who have violated its sovereignty or lack the correct licence.
This is one of several long-running disputes over fishing grounds in Asia, where freewheeling fishermen with large investments to recoup do not always respect the “exclusive economic zones” laid down in international maritime law.
Relations between China and Vietnam, which purport to be “good friends, good neighbours, good comrades”, have sunk to their lowest level in recent times following allegations by Vietnam that China has been sabotaging its oil exploration vessels, sparking rare anti-China protests on the streets of Hanoi and Ho Chi Minh City.
The disputes in the South China Sea – parts or all of which are also claimed by Brunei, Malaysia, the Philippines and Taiwan – may be driven by a variety of factors, including a general disagreement over boundaries and the need to maintain access to commercial sea lanes. Some also believe that the contested Spratly and Paracel islands sit on vast oil and gas reserves, a claim yet unproven.
But one big source of tension is the area’s status as one of the world’s best sources of another key natural resource: fish.
About 10 per cent of the global supply of fish comes from these waters, according to the UN Environment Programme, while as many as 1.9m boats regularly fish there, according to Simon Funge-Smith, senior fishery officer at the UN’s Food and Agriculture Organisation in Bangkok.
While China is the world’s biggest consumer and exporter of fish, the Vietnamese economy is far more reliant on the industry as a source of revenue. Seafood was the country’s second biggest foreign exchange earner last year, accounting for
7 per cent of its $71.6bn of exports.
Despite the risks posed by Chinese patrols – not to mention the challenge of sailing the often stormy seas – Mr Hien and his fellow captain, Le Tan, who had his $20,000 boat seized in 2006, have good reasons to keep fishing.
They can make decent profits when they bring in good catches of popular export fish such as tuna, grouper and snapper, and they lack options in an area where agriculture is already at full capacity.
There is another crucial factor. The Vietnamese government, like others around the region, has been pushing its fishermen to venture farther offshore, to ease the pressure on heavily overexploited coastal fisheries and to back up their territorial claims.
If Vietnam acquiesces in the face of Chinese claims, it will be “considered as implicitly recognising China’s sovereignty in the disputed areas”, Nguyen Dang Thang, a Vietnamese expert in maritime law, wrote in a recent paper for Singapore’s S. Rajaratnam School of International Studies.
Vietnam, like other countries, has provided fuel subsidies to offshore vessels, as well as soft loans and other financial support to boat owners who upgrade their engines. The agriculture ministry is also working on a programme to equip 3,000 of Vietnam’s offshore fishing boats with a satellite positioning system.
Some analysts have even suggested that the government might be providing direct financial incentives to fishermen who venture into the areas where they are most at risk of being detained by Chinese patrols. Fishermen and local government officials deny that claim.
Mr Hien says: “Our life is very difficult and we wish we had more help from the government.”
“China will keep catching fishermen until it runs out of money, which is never.”
