Anh hùng

Đông A khen cũng là lạ ...
-Anh hùngĐông A

Nhân sinh tự cổ thùy vô tử
Lưu thủ đan tâm chiếu hãn thanh
Văn Thiên Tường

Có lần tôi đã thử dịch hai câu thơ trên của Văn Thiên Tường thành "Người đời tự cổ ai không chết / Lưu giữ lòng son sáng sử xanh". Giờ đây khi nghĩ tới khái niệm anh hùng, tôi bất giác nhớ tới hai câu thơ có một thời tôi đã từng dịch. Câu thơ của Văn Thiên Tường đấy, rất khớp với nhận xét của Tư Mã Thiên "Từ Tào Mạt đến Kinh Kha, năm người, chí nguyện của họ hoặc thành hoặc không thành, nhưng lập ý rõ ràng, không trái với chí mình, danh tiếng để lại đời sau, có phải là vớ vẩn đâu!". "Lập ý rõ ràng, không trái với chí mình" đấy là anh hùng. Chuyện thành bại không phải là đặc điểm để phân biệt anh hùng.
"Chớ đem thành bại mà so anh hùng". Đạo đức cũng không phải là đặc điểm để phân biệt anh hùng. Trong Tam quốc chí, Tào Tháo từng luận bàn với Lưu Bị về anh hùng trong thiên hạ, và kết lại bằng câu nói rất nổi tiếng: "Trong thiên hạ hiện nay chỉ có sứ quân và Tháo đây là anh hùng". Về mặt đạo đức cá nhân, rõ ràng Tào Tháo không phải là một con người mẫu mực. Ông không có lòng nhân. Nhưng Tào Tháo vẫn là một anh hùng cái thế của thời Tam quốc. Khái niệm anh hùng hoàn toàn khác với khái niệm quân tử. Người quân tử chịu sự chi phối đạo đức hơn người anh hùng. Có lẽ vì vậy mà Khổng tử không bao giờ luận về anh hùng. Nhập nhằng các đặc tính của người quân tử với người anh hùng là một kiểu ngụy biện. Không phải chỉ có ở phương Đông mới như vậy. Ở phương Tây, khái niệm anh hùng cũng không khác xa mấy. Trong quyển Thần thoại cổ điển của Geddes & Grosset, khái niệm anh hùng trong thần thoại Hy Lạp để chỉ những con người "vượt trội về sức mạnh, lòng dũng cảm, trí thông minh và trải nghiệm". Anh hùng trong nhận thức của người Hy Lạp cổ xưa không có bóng dáng của đạo đức.

Tôi thấy ở ông Cù Huy Hà Vũ có những đặc điểm của anh hùng. "Lập ý rõ ràng, không trái với chí mình", thà hy sinh quyền lợi của mình và gia đình mình, chứ không phản bội lại tư tưởng, ý chí, lập ngôn của mình. Đấy là một con người hiếm hoi của thời hiện tại.