-Kịch bản xấu nhất cho nền kinh tế toàn cầu
Nếu Hy Lạp và Trung Quốc cùng vấp ngã thì đây là kịch bản dẫn tất cả đến sụp đổ
Hãy để tôi bắt đầu bằng cách nói rằng tôi không biết kịch bản xấu nhất sẽ như thế nào, vì thực tế không ai biết chuyện đó. Bởi vì những sự kiện bất ngờ – những con thiên nga đen, những ẩn số chưa biết, hay, sử dụng thuật ngữ của thời điểm hiện nay, không chắc chắn Knight – không thể biết những chuyện xấu có thể xảy có thể xảy ra như thế nào với nền kinh tế toàn cầu. Nhưng một vài quân bài domino có thể đổ và có thể gây ra những hiện tượng rất khó chịu trên thị trường, và cần xem xét xem thế giới lúc đó sẽ như thế nào.
Những rủi ro dễ thấy nhất là trong khu vực đồng tiền chung châu Âu và Trung Quốc. Nếu Hy Lạp phá sản và cuối cùng phải rời khỏi khu vực đồng tiền chung, tính không bị thương tổn của đồng tiền này sẽ không còn. Những điều không thể sẽ trở thành có thể, và các nhà đầu tư sẽ buộc phải xem xét sự kiện là những nước khác – Bồ Đào Nha có thể là nước tiếp theo – một ngày nào đó cũng có thể ra khỏi khu vực đồng euro.
Sự không chắc chắn về những giá trị của đồng euro sẽ tăng lên đáng kể. Sẽ không thể nào biết được đồng euro hoặc chứng khoán bằng đồng euro sẽ có giá trị thế nào nếu thành phần của khu vực đồng euro là không thể đoán trước. Các ngân hàng trung ương đã lập ra đồng euro như một đối trọng với USD trong những khoản dự trữ của họ trong suốt nhiều năm qua; xu hướng, đã quay sang chiều ngược lại, có thể biến thành một con thiên nga bổ nhào. Hy vọng của một thời là làm cho đồng euro trở thành đồng tiền chính cho nền thương mại toàn cầu đã biến mất, khi đồng nhân dân tệ chiếm được vị trí thứ hai sau đồng đô la, cách đây hai năm.
Nếu tất cả những thứ khác giữ nguyên thì việc Hy Lạp ra đi sẽ làm cho đồng euro có giá trị hơn. Những nước có vị thế tài chính yếu hơn và cần trái phiếu chỉ làm giảm sức mạnh của Đức, Pháp và những nước tích cực ủng hộ đồng euro mà thôi. Nhưng đồng euro tăng giá có thể làm hại lĩnh vực xuất khẩu từ chính các nước đó, làm giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế ít ỏi mà họ có thể đạt được – và đây là những nước quan trọng đối với nền kinh tế toàn cầu hơn hẳn so với Hy Lạp.
Bây giờ xin nói về bong bóng thị trường chứng khoán đang vỡ ở Trung Quốc. Các công ty ở đây đã lợi dụng giá cổ phiếu cao để trả nợ, thông qua những đợt IPO mới. Nhưng các nhà đầu tư đã vay hàng trăm tỷ để tài trợ cho danh mục đầu tư của họ, và đẩy giá lên cao hơn. Nếu thị trường sụp đổ – và thậm chí là nới lỏng các quy định về giao dịch ký quỹ cũng không thể ngăn chặn được sự trượt dốc gần đây của họ – các công ty tự do chi tiêu sẽ củng cố được vị trí của mình trong khi hàng triệu gia đình Trung Quốc bị thiệt hại. Hàng tỷ đồng mà người dân tiết kiệm được sẽ được dùng để tài trợ cho rất nhiều dự án vô nghĩa, nghĩa là phá hoại tài sản và làm méo mó động cơ diễn ra cùng một lúc.
Hậu quả đối với thế giới là xấu như nhau. Nhiều tổ chức tài chính đã chắc chắn đặt cược rằng thị trường Trung Quốc sẽ sụp đổ, nhưng những người mua chứng khoán Trung Quốc sẽ buộc phải rút những tài sản rủi ro hơn trong danh mục đầu tư của họ. Sự lây lan những vấn đề của Hy Lạp sang các nước kém uy tín hơn về mặt tín dụng khác sẽ bị khuếch đại. Trong khi đó, các nhà đầu tư Trung Quốc sẽ phải bán cổ phần của họ ở nước ngoài để bù đắp những khoản lời và lỗ ở trong nước. Các thị trường lớn sẽ sụt giảm.
Có lẽ quan trọng hơn, nhu cầu nhập khẩu của Trung Quốc cũng sẽ giảm – không chỉ vì của cải đã mất đi, mà sự suy thoái của thị trường này sẽ làm cho đồng nhân dân tệ giảm giá. Một phần tư lượng hàng xuất khẩu của Australia, Hồng Kông, Mông Cổ và cả chục quốc gia ở phía nam sa mạc Sahara là xuất sang Trung Quốc. Chile, cả hai miền Triều Tiên, Oman, và Turkmenistan cũng thế.
Đối với một vài nước trong số này, sụt giảm xuất khẩu sẽ đặt ra thách thức đầy khó khăn. Một số nước, như Gambia và Mauritania, nợ công quá lớn, cần thu thuế để trả lãi vay. Những nước khác, như Burkina Faso và Sudan, cần nguồn vốn ngoại tệ mạnh để gia tăng các khoản dự trữ và che chắn cho đồng tiền lạm phát của họ, như số liệu mới nhất của Ngân hàng Thế giới đã chỉ ra. Cuộc khủng hoảng tài chính và/hoặc tiền tệ ở những nước này tiếp tục có thể làm mất ổn định khu vực vốn đã phải vật lộn với những cuộc xung đột xuyên biên giới và đe dọa của các nhóm cực đoan.
Và nói về xung đột xuyên biên giới và các nhóm cực đoan, khả năng xảy ra bạo lực ở Trung Đông và Bắc Phi tiếp tục gia tăng. Khi bạo lực ở những khu vực này bùng lên, giá dầu có xu hướng leo thang – và do đó chi phí cho an ninh và bảo hiểm có thể ảnh hưởng tới thương mại toàn cầu. Kết quả là, nền kinh tế toàn cầu sẽ gặp trở ngại thêm ngay vào lúc thị trường tài chính đang lao đao.
Nếu tăng trưởng ở Hoa Kỳ bắt đầu chững lại cùng một lúc – và các dữ liệu lịch sử cho thấy có thể xảy ra như thế – thì sẽ xảy ra rối loạn trên toàn thế giới. Nến kinh tế Mỹ, châu Âu và Trung Quốc sẽ thụt lùi, lật nhào nhiều nền kinh tế nhỏ hơn. Hoa Kỳ và Trung Quốc có khả năng sẽ tăng trở lại trong vòng một vài năm, nhưng thiệt hại đối với sinh kế và sinh mạng thì đã xảy ra rồi. Sẽ không có trục trặc trong thị trường tài chính như thời gian vừa qua, vì bảng cân đối của các thiết chế tài chính hiện nay mạnh hơn. Nhưng chỉ tính riêng ở Hoa Kỳ, một vài năm suy thoái kinh tế sẽ làm mất mấy triệu chỗ làm mới.
Vậy kịch bản này sẽ như thế nào? Tuần này, các nhà phân tích cho rằng 50% là Hy Lạp sẽ rời khỏi khu vực đồng euro. Từ ngày 12 tháng 6 chỉ số Shanghai Composite đã giảm tới 20%. Các nhà kinh tế học và kinh tế gia của chính phủ cho rằng hiện nay cũng như trong năm 2016 kinh tế Mỹ ít có khả năng suy thoái, nhưng xác suất vẫn cao hơn so với vài năm trước đây.
Những sự kiện này không độc lập với nhau; mỗi sự kiện lại làm cho sự kiện kia dễ xảy ra hơn. Tuy nhiên, sắc xuất xảy ra kịch bản chưa-phải-là-xấu-nhất này trong thời gian trước mắt là khá nhỏ. Nhưng kịch bản này xấu đến mức, đây là rủi ro cần quan tâm.
Kinh Tế Liên Lập Toàn cầu
AFP photo - Cuộc họp thường niên về kinh tế thế giới năm 2011. Ảnh minh họa-
Vũ Hoàng & Nguyễn Xuân Nghĩa, RFA ngày 20110831
Dự trữ ngoại tệ của Trung Quốc mà mua ngô bắp của Hoa Kỳ thì sau 12 năm cũng cạn!
Trong những ngày tới đây, người ta e ngại rằng kinh tế Hoa Kỳ chưa phục hoạt, kinh tế Âu Châu có thể bị suy trầm và viễn ảnh gọi là " đụng đáy lần thứ hai" có thể lại xảy ra ở hai bờ Đại Tây Dương hai năm sau khi thế giới bị tổng suy trầm. Đồng thời, kinh tế Nhật Bản và Trung Quốc cũng có nhiều mối nguy tiềm ẩn ở bên trong: Nhật chưa ra khỏi nạn suy thoái sau khi trái bóng đầu tư bị vỡ 20 năm trước và Trung Quốc có thể bị bể bóng đầu tư trong một vài năm tới.
Nếu Hy Lạp và Trung Quốc cùng vấp ngã thì đây là kịch bản dẫn tất cả đến sụp đổ
Hãy để tôi bắt đầu bằng cách nói rằng tôi không biết kịch bản xấu nhất sẽ như thế nào, vì thực tế không ai biết chuyện đó. Bởi vì những sự kiện bất ngờ – những con thiên nga đen, những ẩn số chưa biết, hay, sử dụng thuật ngữ của thời điểm hiện nay, không chắc chắn Knight – không thể biết những chuyện xấu có thể xảy có thể xảy ra như thế nào với nền kinh tế toàn cầu. Nhưng một vài quân bài domino có thể đổ và có thể gây ra những hiện tượng rất khó chịu trên thị trường, và cần xem xét xem thế giới lúc đó sẽ như thế nào.
Những rủi ro dễ thấy nhất là trong khu vực đồng tiền chung châu Âu và Trung Quốc. Nếu Hy Lạp phá sản và cuối cùng phải rời khỏi khu vực đồng tiền chung, tính không bị thương tổn của đồng tiền này sẽ không còn. Những điều không thể sẽ trở thành có thể, và các nhà đầu tư sẽ buộc phải xem xét sự kiện là những nước khác – Bồ Đào Nha có thể là nước tiếp theo – một ngày nào đó cũng có thể ra khỏi khu vực đồng euro.
Sự không chắc chắn về những giá trị của đồng euro sẽ tăng lên đáng kể. Sẽ không thể nào biết được đồng euro hoặc chứng khoán bằng đồng euro sẽ có giá trị thế nào nếu thành phần của khu vực đồng euro là không thể đoán trước. Các ngân hàng trung ương đã lập ra đồng euro như một đối trọng với USD trong những khoản dự trữ của họ trong suốt nhiều năm qua; xu hướng, đã quay sang chiều ngược lại, có thể biến thành một con thiên nga bổ nhào. Hy vọng của một thời là làm cho đồng euro trở thành đồng tiền chính cho nền thương mại toàn cầu đã biến mất, khi đồng nhân dân tệ chiếm được vị trí thứ hai sau đồng đô la, cách đây hai năm.
Nếu tất cả những thứ khác giữ nguyên thì việc Hy Lạp ra đi sẽ làm cho đồng euro có giá trị hơn. Những nước có vị thế tài chính yếu hơn và cần trái phiếu chỉ làm giảm sức mạnh của Đức, Pháp và những nước tích cực ủng hộ đồng euro mà thôi. Nhưng đồng euro tăng giá có thể làm hại lĩnh vực xuất khẩu từ chính các nước đó, làm giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế ít ỏi mà họ có thể đạt được – và đây là những nước quan trọng đối với nền kinh tế toàn cầu hơn hẳn so với Hy Lạp.
Bây giờ xin nói về bong bóng thị trường chứng khoán đang vỡ ở Trung Quốc. Các công ty ở đây đã lợi dụng giá cổ phiếu cao để trả nợ, thông qua những đợt IPO mới. Nhưng các nhà đầu tư đã vay hàng trăm tỷ để tài trợ cho danh mục đầu tư của họ, và đẩy giá lên cao hơn. Nếu thị trường sụp đổ – và thậm chí là nới lỏng các quy định về giao dịch ký quỹ cũng không thể ngăn chặn được sự trượt dốc gần đây của họ – các công ty tự do chi tiêu sẽ củng cố được vị trí của mình trong khi hàng triệu gia đình Trung Quốc bị thiệt hại. Hàng tỷ đồng mà người dân tiết kiệm được sẽ được dùng để tài trợ cho rất nhiều dự án vô nghĩa, nghĩa là phá hoại tài sản và làm méo mó động cơ diễn ra cùng một lúc.
Hậu quả đối với thế giới là xấu như nhau. Nhiều tổ chức tài chính đã chắc chắn đặt cược rằng thị trường Trung Quốc sẽ sụp đổ, nhưng những người mua chứng khoán Trung Quốc sẽ buộc phải rút những tài sản rủi ro hơn trong danh mục đầu tư của họ. Sự lây lan những vấn đề của Hy Lạp sang các nước kém uy tín hơn về mặt tín dụng khác sẽ bị khuếch đại. Trong khi đó, các nhà đầu tư Trung Quốc sẽ phải bán cổ phần của họ ở nước ngoài để bù đắp những khoản lời và lỗ ở trong nước. Các thị trường lớn sẽ sụt giảm.
Có lẽ quan trọng hơn, nhu cầu nhập khẩu của Trung Quốc cũng sẽ giảm – không chỉ vì của cải đã mất đi, mà sự suy thoái của thị trường này sẽ làm cho đồng nhân dân tệ giảm giá. Một phần tư lượng hàng xuất khẩu của Australia, Hồng Kông, Mông Cổ và cả chục quốc gia ở phía nam sa mạc Sahara là xuất sang Trung Quốc. Chile, cả hai miền Triều Tiên, Oman, và Turkmenistan cũng thế.
Đối với một vài nước trong số này, sụt giảm xuất khẩu sẽ đặt ra thách thức đầy khó khăn. Một số nước, như Gambia và Mauritania, nợ công quá lớn, cần thu thuế để trả lãi vay. Những nước khác, như Burkina Faso và Sudan, cần nguồn vốn ngoại tệ mạnh để gia tăng các khoản dự trữ và che chắn cho đồng tiền lạm phát của họ, như số liệu mới nhất của Ngân hàng Thế giới đã chỉ ra. Cuộc khủng hoảng tài chính và/hoặc tiền tệ ở những nước này tiếp tục có thể làm mất ổn định khu vực vốn đã phải vật lộn với những cuộc xung đột xuyên biên giới và đe dọa của các nhóm cực đoan.
Và nói về xung đột xuyên biên giới và các nhóm cực đoan, khả năng xảy ra bạo lực ở Trung Đông và Bắc Phi tiếp tục gia tăng. Khi bạo lực ở những khu vực này bùng lên, giá dầu có xu hướng leo thang – và do đó chi phí cho an ninh và bảo hiểm có thể ảnh hưởng tới thương mại toàn cầu. Kết quả là, nền kinh tế toàn cầu sẽ gặp trở ngại thêm ngay vào lúc thị trường tài chính đang lao đao.
Nếu tăng trưởng ở Hoa Kỳ bắt đầu chững lại cùng một lúc – và các dữ liệu lịch sử cho thấy có thể xảy ra như thế – thì sẽ xảy ra rối loạn trên toàn thế giới. Nến kinh tế Mỹ, châu Âu và Trung Quốc sẽ thụt lùi, lật nhào nhiều nền kinh tế nhỏ hơn. Hoa Kỳ và Trung Quốc có khả năng sẽ tăng trở lại trong vòng một vài năm, nhưng thiệt hại đối với sinh kế và sinh mạng thì đã xảy ra rồi. Sẽ không có trục trặc trong thị trường tài chính như thời gian vừa qua, vì bảng cân đối của các thiết chế tài chính hiện nay mạnh hơn. Nhưng chỉ tính riêng ở Hoa Kỳ, một vài năm suy thoái kinh tế sẽ làm mất mấy triệu chỗ làm mới.
Vậy kịch bản này sẽ như thế nào? Tuần này, các nhà phân tích cho rằng 50% là Hy Lạp sẽ rời khỏi khu vực đồng euro. Từ ngày 12 tháng 6 chỉ số Shanghai Composite đã giảm tới 20%. Các nhà kinh tế học và kinh tế gia của chính phủ cho rằng hiện nay cũng như trong năm 2016 kinh tế Mỹ ít có khả năng suy thoái, nhưng xác suất vẫn cao hơn so với vài năm trước đây.
Những sự kiện này không độc lập với nhau; mỗi sự kiện lại làm cho sự kiện kia dễ xảy ra hơn. Tuy nhiên, sắc xuất xảy ra kịch bản chưa-phải-là-xấu-nhất này trong thời gian trước mắt là khá nhỏ. Nhưng kịch bản này xấu đến mức, đây là rủi ro cần quan tâm.
_________
Daniel Altman là biên tập viên cao cấp, nhà kinh tế học ở tạp chí Foreign Policy là giáo sư trợ giảng ở New York University’s Stern School of Business.
Kinh Tế Liên Lập Toàn cầu
AFP photo - Cuộc họp thường niên về kinh tế thế giới năm 2011. Ảnh minh họa-
Dự trữ ngoại tệ của Trung Quốc mà mua ngô bắp của Hoa Kỳ thì sau 12 năm cũng cạn!
Trong những ngày tới đây, người ta e ngại rằng kinh tế Hoa Kỳ chưa phục hoạt, kinh tế Âu Châu có thể bị suy trầm và viễn ảnh gọi là " đụng đáy lần thứ hai" có thể lại xảy ra ở hai bờ Đại Tây Dương hai năm sau khi thế giới bị tổng suy trầm. Đồng thời, kinh tế Nhật Bản và Trung Quốc cũng có nhiều mối nguy tiềm ẩn ở bên trong: Nhật chưa ra khỏi nạn suy thoái sau khi trái bóng đầu tư bị vỡ 20 năm trước và Trung Quốc có thể bị bể bóng đầu tư trong một vài năm tới.
Sau khi các nước tân hưng bùng lên rất mạnh, từ nhiều năm nay, người ta nói đến ngã rẽ của hai khối kinh tế "đã phát triển" và "đang phát triển" mà thực tế có khi lại không như vậy và số phận kinh tế của các nước thật ra vẫn giàng vào nhau trong một thế liên lập. Diễn đàn Kinh tế kỳ này sẽ tìm hiểu về hiện tượng đó qua phần trao đổi cùng nhà tư vấn kinh tế Nguyễn Xuân Nghĩa do Vũ Hoàng thực hiện sau đây.
Thế giới liên lập
Vũ Hoàng: Xin kính chào ông Nguyễn Xuân Nghĩa. Thưa ông, khi theo dõi tin tức kinh tế toàn cầu, quả là chúng ta chạy theo ánh mặt trời nhưng bằng phương tiện thông tin điện tử xuất hiện gần như tức thời. Mở đầu cho một ngày mới là tin tức thị trường Á Châu, trước tiên từ bên Úc. Sau đấy là các thị trường Âu Châu, mở cửa đầu tiên tại London, và sáu bảy tiếng sau thì đến thị trường Hoa Kỳ, trước tiên tại New York. Rồi khi New York bước vào buổi tối thì lại đến phiên Á Châu mở hàng, nhiều khi thị trường cổ phiếu nơi này bị chấn động vì tin tức của đêm hôm trước ở Bắc Mỹ hay Âu Châu và lại gây hiệu ứng cho các khối kinh tế kia. Vì vậy, nhiều khi mình khó phân biệt được cái gì là nhân và cái gì là quả, biến cố nào là nguyên do và hậu quả của nó là gì với thế giới còn lại trong một chu kỳ liên tục xoay tròn. Ông có cảm nghĩ như vậy không?
Thật là thế giới của chúng ta ở trong thế liên lập và hiện tượng toàn cầu hóa về tư bản và tài chính bắt đầu từ hai chục năm trước đã giàng số phận của các nước vào với nhau.
Ô. Nguyễn Xuân Nghĩa
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Thưa rằng rất đúng như vậy và đấy là một điều rất khó cho truyền thông về kinh tế khi theo dõi và tường thuật hoặc diễn giải về những chuyển động trên các thị trường thế giới. Rất nhiều khi cái nhân tại Âu Châu, thí dụ như vụ khủng hoảng sắp tới của khối Euro và số phận rất bấp bênh của các ngân hàng Âu Châu, sẽ là cái quả cho một vụ sụt giá cổ phiếu tại Hoa Kỳ khi dân Âu Châu đóng cửa đi ngủ! Rồi bất ổn tại Mỹ lại khiến thị trường chứng khoán Á Châu rơi rụng vào ngày hôm sau. Tìm ra tương quan nhân quả liên tục ấy đã là một điều khó.
- Nhưng nếu cố nhìn xa hơn những biến động nhất thời để thấy ra - tôi xin lấy một thí dụ dễ cảm nhận - cả một con nước lớn bên dưới những làn sóng nhỏ, thì mình có hy vọng hiểu được những chuyển động lớn và hậu quả lâu dài của chúng. Đấy là phần vụ của việc phân tích, nó có khác với việc tường thuật những gì vừa xảy ra trong ngày. Và chương trình chuyên đề của chúng ta cố gắng hoàn thành nhiệm vụ phân tích ấy để bổ sung cho những tin tức cập nhật mỗi ngày mỗi giờ.
Bảng điện tại Times Square, New York thông báo "Standard & Poor's hạ điểm tín dụng Hoa Kỳ từ AAA đến AA +" vào ngày 5 tháng 8 năm 2011. AFP
Vũ Hoàng: Từ hoàn cảnh ấy, xin hỏi ông một câu mà chúng tôi nghĩ rằng sẽ là chủ điểm của chương trình kỳ này. Sau vụ Tổng suy trầm năm 2008-2009, người ta nói đến một thế giới phát triển theo hai tốc độ: tốc độ rất chậm của các nước công nghiệp hoá và tốc độ cao hơn của các nước đang phát triển, đứng đầu là các nước mà ông gọi là "tân hưng". Thế rồi, hai năm sau, là ngày nay đây, thì hình như tình hình lại không như vậy. Những lao đao chật vật của các nước công nghiệp hóa như Hoa Kỳ, Nhật Bản và Âu Châu, vẫn có thể ảnh hưởng đến các nước tân hưng và thậm chí còn kéo kinh tế toàn cầu vào một nạn suy trầm kép. Câu hỏi nêu ra là có phải rằng chúng ta đang ở trong một thế giới liên lập chứ không hoàn toàn độc lập, và số phận của các nền kinh tế vẫn còn giàng vào nhau hay không?
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Quả thật là thế giới của chúng ta ở trong thế liên lập và hiện tượng toàn cầu hóa về tư bản và tài chính bắt đầu từ hai chục năm trước đã giàng số phận của các nước vào với nhau. Và cuộc cách mạng về thông tin còn tác động rất nhanh vào quan hệ tương hằng đó.
- Trước khi xảy ra vụ Tổng suy trầm 2008-2009, người ta đã nói đến hiện tượng gọi là "tách rời" hay "decoupling" của các nền kinh tế tân hưng, như Trung Quốc, Đông Á, Ấn Độ hay Brazil, khiến các nước này vẫn bung lên rất mạnh dù cho các đầu máy kinh tế Âu-Mỹ-Nhật có thể bị đình trệ. Sự thật lại không như vậy. Sau vụ Tổng suy trầm đó, người ta cũng tin rằng các nước tân hưng sẽ thoát khỏi nạn trì trệ của ba đầu máy kinh tế kia mà rốt cuộc thì vẫn bị ảnh hưởng.
- Trên diễn đàn này, chúng ta đã nhiều lần nói đến kinh tế Trung Quốc và hậu quả tai hại của việc xuất khẩu giảm sút. Trường hợp Việt Nam cũng thế và hai bộ phận mà tôi xin được gọi là "chuyển lực" vẫn tác động vào sinh hoạt kinh tế trong cái thế tương hằng. Đó là ngoại thương, tức là trao đổi hàng hoá, và tư bản là chuyển dịch về tài chính hay ngoại hối. Đấy cũng là lý do khiến cho biến động nơi này trở thành tai họa cho nơi khác trong một địa cầu hình tròn!
Nguy cơ khủng hoảng đồng Euro
Vũ Hoàng: Xin cám ơn ông về cách trình bày này. Bây giờ, chúng ta mới đi vào câu chuyện. Ông nói đến hai bộ phận gọi là chuyển lực đó khiến việc đầu tư hay buôn bán nơi này có thể vẫn ảnh hưởng đến nơi khác và giàng chung các nền kinh tế với nhau. Chuyện ấy thể hiện thế nào?
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Ba nền kinh tế Âu-Mỹ-Nhật đã lên tới trình độ thịnh vượng từ lâu và trở thành ba đầu máy tiêu thụ cho các nền kinh tế khác qua ngả xuất khẩu. Thí dụ ai cũng hiểu là Việt Nam xuất khẩu các mặt hàng tiêu dùng chủ yếu vào Hoa Kỳ và Âu Châu. Khi ba khối kinh tế này bị trì trệ hoặc suy trầm thì sức tiêu thụ phải giảm, lượng hàng nhập khẩu cũng vậy, và các nền kinh tế tân hưng đều bị ảnh hưởng vì bộ phận chuyển lực đầu tiên là ngoại thương. Càng lệ thuộc vào xuất khẩu mà không lo phát triển thị trường nội địa thì càng bị ảnh hưởng nặng.
- Năm 2008, khi thấy nguy cơ suy trầm, các nền kinh tế tân hưng bèn ứng phó bằng cách gia tăng đầu tư, tăng chi hoặc bơm tín dụng để kích thích sản xuất và tiêu thụ. Việc nâng mức đầu tư ngay trong hiện tại là để gia tăng khả năng tiêu thụ sau vài ba năm. Nhưng đấy là khi bộ phận chuyển lực thứ hai tác động, nó chỉ tác động chậm hơn vài năm thôi. Chúng ta nhìn vào trường hợp Trung Quốc thì thấy rõ nhất hiện tượng này.
- Trung Quốc ào ạt bơm tiền đầu tư để kích thích sản xuất mà sau cùng chính quyền từ trung ương đến địa phương đều mắc nợ, nợ bao nhiêu thì chưa biết, mà sức tiêu thụ của thị trường nội địa vẫn không tăng và xứ này vẫn phải trông cậy vào thị trường tiêu thụ Âu-Mỹ-Nhật. Bộ phận chuyển lực ở đây là tư bản, là tài chính.
- Kết hợp hai chuyện hàng hóa và tiền bạc với nhau thì ta có hiện tượng thương phẩm lên giá, lạm phát và bong bóng đầu cơ vì nhà nước và các ngân hàng đầu tư quá nhiều vào phương tiện sản xuất mà xuất khẩu lại không tăng, tiêu thụ nội địa vẫn èo uột! Trung Quốc gặp hoàn cảnh lưỡng nan đó nên sẽ khó hạ cánh an toàn.
Vũ Hoàng: Chúng ta quay về chuyện Âu Châu là nơi mà tình hình kinh tế và tài chính lại có vẻ nguy ngập nhất. Hình như ông đã nhiều lần cảnh báo về nguy cơ khủng hoảng của đồng Euro. Liệu khối kinh tế này có triển vọng gì không, khi mà tuần trước, tân Tổng giám đốc Quỹ Tiền tệ Quốc tế IMF là bà Christine Lagarde đã cảnh báo rằng nền tài chính toàn cầu đang như đi trên lớp băng mỏng và có thể sụp bất cứ lúc nào. Tình hình có nguy ngập đến vậy không?
Đồ thị giao dịch trong ngày và chỉ số Dow Jones ngay sau tiếng chuông đóng cửa tại Sàn Giao dịch Chứng khoán New York hôm 08/8/2011. AFP
Nguyễn Xuân Nghĩa: Tôi thiển nghĩ rằng còn nguy ngập hơn vậy vì những ách tắc chính trị trong nội bộ các nước Âu Châu nên họ rất khó giải quyết vụ khủng hoảng của đồng Euro.
- Nhiều trung tâm nghiên cứu kinh tế quốc tế đã báo động về một vụ khủng hoảng ngân hàng tại Âu Châu trong những ngày tới, có khi còn nghiêm trọng hơn vụ khủng hoảng tài chính tại Mỹ cách đây đúng ba năm. Kế tiếp mới là vụ khủng hoảng của đồng Euro khiến cho Hy Lạp rồi Tây Ban Nha hay Bồ Đào Nha có thể sẽ ra khỏi khổi Euro để trở lại đồng nội tệ của họ. Một kịch bản khác là nước Đức có thể bị khủng hoảng chính trị vì đảng cầm quyền bị đả kích là cứ phải gánh nợ cho các nước tiêu xài vô trách nhiệm nhờ đồng bạc thống nhất. Nếu tình trạng ấy mà xảy ra và xảy ra qua bộ phận chuyển lực là tư bản và tài chính, thế giới sẽ bị đại họa và trước mắt thì Việt Nam còn mất một nguồn xuất khẩu quan trọng cho nền kinh tế của mình.
Nhiều trung tâm nghiên cứu kinh tế quốc tế đã báo động về một vụ khủng hoảng ngân hàng tại Âu Châu trong những ngày tới đây, có khi còn nghiêm trọng hơn vụ khủng hoảng tài chính tại Mỹ cách đây đúng ba năm.
Ô. Nguyễn Xuân Nghĩa
Vũ Hoàng: Chúng ta trở lại chuyện Hoa Kỳ với nguy cơ bị đụng đáy hai lần như ông thường nói, trong khi lại bội chi quá nặng và mắc nợ quá nhiều nên mới bị hạ điểm tín dụng. Liệu Hoa Kỳ có kịp hồi phục và kéo các nước khác ra khỏi viễn ảnh đen tối đó không?
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Tôi sẽ rất thận trọng khi nói về kinh tế Hoa Kỳ vì có thể gây ấn tượng sai lạc là chúng ta thiên vị và thiếu khách quan khi đang sinh sống trên đất Mỹ!
- Trước hết, xứ này là một thị trường tiêu thụ khổng lồ, nhưng chủ yếu là tiêu thụ hàng hóa Mỹ! Số hàng hoá chế biến tại Hoa Kỳ chiếm 88,5% của tổng số tiêu thụ, chỉ có gần 12% là hàng nhập khẩu mà thôi. Vì vậy, Mỹ không bị hiệu ứng về ngoại thương như các xứ khác mà còn chi phối xứ khác nhờ sức tiêu thụ đó khi dân Mỹ trở thành tằn tiện hơn. Ta sẽ nói về chuyện này sau.
- Thứ hai, và ta liên hệ đến trường hợp Trung Quốc và Á Châu nói chung. Nước Mỹ có một lãnh thổ trời cho là thuận tiện về canh tác hơn hẳn mọi quốc gia còn lại trên thế giới, đó là vùng châu thổ của năm sáu con sông lớn, lại đan kết với nhau. Xứ này còn đạt trình độ tổ chức sản xuất nông nghiệp quá cao nên một thiểu số lao động có thể nuôi được cả nước và còn dư ngũ cốc bán cho cả thế giới. Trong khi ấy, Trung Quốc thì chỉ vặt mũi bỏ mồm và đủ ăn là mừng!
- Tôi có đọc thấy và sau khi kiểm chứng lại thì phải nói rõ rằng khối dự trữ ngoại tệ gọi là khổng lồ của Trung Quốc, vì lên đến hơn ba ngàn tỷ đô la, chỉ đủ mua sản lượng ngô bắp của Hoa Kỳ trong 12 năm là hết tiền! Chưa nói gì đến các loại ngũ cốc hay lương thực khác mà nước Mỹ có thể sản xuất ồ ạt khi thấy có lời! Và lương thực mới là sản phẩm sinh tử cho sự ổn định và tồn tại.
- Tuy nhiên, và đây là mặt trái của cả khung cảnh bất ổn hiện nay, Hoa Kỳ khó ra khỏi suy trầm trong vài năm tới, với thất nghiệp còn cao và dân chúng càng tằn tiện thì sản xuất càng khó tăng trưởng. Khi ấy, nghĩa là ngay lúc này đây, phản ứng của người dân lẫn các chính trị gia rất dễ đưa tới chế độ bảo hộ mậu dịch, nghĩa là tranh chấp nặng về quyền lợi ngoại thương.
Tình hình Việt Nam
Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam tổ chức tại Hà Nội hôm 03/5/2011. AFP photo
Vũ Hoàng: Chúng ta đi vào phần cuối là tổng kết về tình trạng liên lập đó đối với Việt Nam. Việt Nam bị nhập siêu về ngoại thương và bất ổn về ngoại hối khiến chính quyền lúng túng và dân chúng thì hốt hoảng, điển hình là cơn sốt về vàng sau cơn sốt về đô la khiến các nhà nghiên cứu quốc tế đã liên tục cảnh báo và Việt Nam còn bị hạ điểm trái phiếu ở dưới cấp giấy lộn đến hai ba nấc, là B trừ. Trong điều kiện đó nếu kinh tế toàn cầu bị suy trầm kép và chiến tranh mậu dịch lại có nguy cơ bùng nổ thì tình hình sẽ ra sao?
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Tôi rất dè dặt khi nói về chuyện chính sách quản lý kinh tế quốc dân của Việt Nam vì có thể gây ấn tượng sai là chúng ta có ác ý. Thật ra, thế giới cũng đã nói nhiều về những chính sách thái quá và bất cập của Việt Nam nên mình khỏi cần nhắc lại!
- Tuy nhiên, từ gần 10 năm nay, diễn đàn này đã nói đến yêu cầu sinh tử là phát triển thị trường nội địa làm lực đẩy và vì vậy cần ưu tiên cải thiện hạ tầng cơ sở vận chuyển và luật lệ cho tư doanh kịp bung lên để thay thế dần thành phần kinh tế nhà nước. Chuyện ấy không xảy ra và doanh nghiệp nhà nước lại còn được tăng cường củng cố nên gây thêm lệch lạc trong chính sách kinh tế vĩ mô.
Đâm ra kinh tế Việt Nam lệ thuộc quá nhiều vào Trung Quốc và trong mâu thuẫn mậu dịch sắp tới xứ này sẽ dễ bị khủng hoảng nhất.
Ô. Nguyễn Xuân Nghĩa
- Bây giờ khi tình hình đang đi vào chỗ trũng, Việt Nam lại bị kẹt ở giữa, vì đạt xuất siêu với kinh tế Hoa Kỳ chừng nào thì lại bị nhập siêu với kinh tế Trung Quốc chừng đó. Bình quân thì mỗi tháng hơn một tỷ. Từ đã lâu, Hoa Kỳ có chủ đích nâng đỡ kinh tế Việt Nam thì nhiều người tại Việt Nam - từ cấp lãnh đạo tới các địa phương - lại dùng lợi thế ấy để thay cho Trung Quốc bán hàng Trung Quốc vào Mỹ! Đâm ra kinh tế Việt Nam lệ thuộc quá nhiều vào Trung Quốc và trong mâu thuẫn mậu dịch sắp tới xứ này sẽ dễ bị khủng hoảng nhất. Đấy là ta chưa nói đến chuyện tranh chấp chủ quyền ngoài Đông hải! Chẳng lẽ trong thế giới liên lập, Việt Nam lại tự cô lập và trôi vào trật tự của Trung Quốc?
Vũ Hoàng: Xin trân trọng cảm tạ ông Nghĩa về cuộc phỏng vấn này.
-Nguồn:- Kinh Tế Liên Lập Toàn cầu
