--Nguyễn-Xuân Nghĩa - Người Việt Ngày 121015
"Hoa Kỳ Nhìn Từ Bên Ngoài" Lách qua khung cửa hẹp có đầy chất nổ...
Trong cuộc tổng tuyển cử năm nay, dân Mỹ bầu lại Tổng thống, Phó Tổng thống, Quốc hội khóa 113 gồm 435 Dân biểu Hạ viện và 33 Nghị sĩ Thượng viện, cùng 11 Thống đốc Tiểu bang và hai Đặc khu Hành chánh là Puerto Rico và Samoa thuộc Mỹ và nhiều chức vụ dân cử ở địa phương.
Theo thông lệ, người ta chú ý nhất đến cuộc bầu cử Tổng thống, khởi sự từ 19 tháng trước trong vòng sơ bộ triền miên của đảng Cộng Hoà. Thật ra, Tổng thống Hoa Kỳ không có nhiều quyền hạn như thế giới thường nghĩ. Theo Hiến pháp, Tổng thống Mỹ phải chia quyền với Quốc hội và các quyết định về nội chính như xã hội, kinh tế và ngân sách còn bị hạn chế bởi Tối cao Pháp viện và một định chế độc lập là Ngân hành Trung ương.
Nơi mà lãnh đạo Hành pháp Hoa Kỳ có thể phần nào thi thố viễn kiến và tài năng chính là lãnh vực đối ngoại.
Nhưng ngay trong lãnh vực đó, Tổng thống Mỹ vẫn phải dung hòa với hai thực tế khách quan. Thứ nhất là địa dư hình thể và quyền lợi trường cửu của Hoa Kỳ và thứ hai, sự tính toán của các quốc gia khác. Đã vậy, ông còn bị ảnh hưởng, nhiều khi bất ngờ hoặc bất lường, từ chính sách của những người tiền nhiệm.
Tuy nhiên, những giới hạn ấy vẫn bị khỏa lấp đằng sau khẩu hiệu tranh cử: "Nếu được ủng hộ, tôi sẽ mở ra một kỷ nguyên mới, và nhất là không phạm vào lỗi lầm của vị tiền nhiệm".
Việc phơi bày ra lỗi lầm đó là thực đơn tranh cử khiến dân chúng có thể bị bội thực! Nhưng rồi mọi sự vẫn lại đâu vào đấy: sau một cuộc bầu cử Tổng thống cứ bốn năm lại có một lần, lãnh đạo Hoa Kỳ rất khó phát minh ra sự lạ, hoặc làm thay đổi bộ mặt của thế giới. Vậy mà lần này thì có lẽ hơi khác.
Khác như thế nào?
***
Khi tranh cử Tổng thống năm 1980, cựu Thống đốc California là Ronald Reagan đả kích Chính quyền Jimmy Carter là bang giao với Bắc Kinh năm 1979. Sau khi đắc cử, Tổng thống Reagan đẩy mạnh giao thương với Trung Quốc tới mức chưa từng thấy, để cô lập hóa Liên bang Xô viết.
Năm 1992, khi tranh cử Tổng thống, Thống đốc Arkansas là Bill Clinton cũng đả kích Chính quyền George W. H. Bush là xoá tội cho "bọn đồ tể Bắc Kinh" trong vụ thảm sát Thiên an môn năm 1989. Sau đó, ông thi hành chính sách hòa dịu với Trung Quốc chẳng kém gì ông Bush 41, còn dễ dãi mở cửa cho Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới WTO!
Khi tranh cử năm 2000, Thống đốc Texas là George W. Bush phê phán Chính quyền Clinton là can thiệp vào Kosovo và đòi kiêu căng xây dựng dân chủ cho xứ khác theo mẫu mực dân chủ của Mỹ. Sau khi đắc cử, ông Bush 43 lãnh hậu quả bất ngờ từ vị tiền nhiệm là vụ khủng bố 9-11 và lại mở chiến dịch tấn công Iraq để xây dựng dân chủ tại đây hầu có thể chuyển hóa các chế độ Hồi giáo. Đấy là điều mà Phó Tổng thống Dick Cheney của ông rất ngần ngại khi còn là Tổng trưởng Quốc phòng của ông Bush 41 trong trận đánh Iraq năm 1991 để giải vây xứ Kuweit.
Khi tranh cử năm 2008, Nghị sĩ Barack Obama không ngớt lời đả kích Chính quyền Bush 43 về việc đôn quân vào Iraq để rút chạy. Khi đắc cử, ông thi hành chiến lược đó tại Afghanistan. Khác nhau chỉ ở cách đề ra thời điểm triệt thoái là năm 2014. Trong cuộc tranh cử năm nay, nguyên Thống đốc Massachussetts là Mitt Romney cũng đả kích Chính quyền Obama về nhiều điểm trong đối sách ngoại giao, như với thế giới Hồi giáo hoặc với Trung Quốc hay Liên bang Nga. Nếu đắc cử, ông cũng không thể xoay 180 độ để đơn phương đưa Hoa Kỳ qua hướng khác.
Một số thí dụ ở trên cho thấy Tổng thống Mỹ vẫn phải nương vào thực tại chứ không thể xoá bài làm lại, hoặc vẽ lại bản đồ của thế giới.
Nhưng lần này thế giới đã đổi khác....
***
Chưa đầy hai tháng sau vụ khủng bố 9-11 năm 2001 làm cả thế giới bị chấn động, Tổng thống Bush 43 đề nghị khởi động Vòng đàm phán Doha của Tổ thức Thương mại Thế giới WTO để phát triển tự do ngoại thương và hợp tác kinh tế toàn cầu. Giao thương giữa các nước có thể đem lại thịnh vượng và đẩy lui nguy cơ xung đột. Mười năm sau, vòng đàm phán ấy thất bại và tiến trình toàn cầu hóa, hoặc "nhất thể hóa" luồng trao đổi kinh tế toàn cầu, bị đẩy lui. Đây là hiện tượng chưa từng thấy từ hai chục năm nay.
Lý tưởng tự do giao dịch các nhập lượng cần thiết cho sản xuất, như tư bản, lao động và hàng hóa, có thể đem lại thịnh vượng cho mọi người và mọi quốc gia, lý tưởng đó không thành: khối lượng ngoại thương giữa các nước đã giảm mạnh và lần đầu tiên từ ba chục năm nay mà có đà gia tăng thấp hơn mức tăng trưởng vốn dĩ èo uột của kinh tế toàn cầu.
Trong từng nước, hoặc từng khối kinh tế, phản ứng bảo vệ quyền lợi nhất thời – làm mọi người đều nghèo đi – đang thành quy luật phổ biến, đầu tiên là ở tại Hoa Kỳ. Năm qua, nước Mỹ bị tụt hạng về tự do kinh tế, một tiêu chuẩn căn bản cho thịnh vượng và phát triển theo sát lý luận tư bản chủ nghĩa. Và mạng lưới kiểm soát kinh doanh gia tăng khiến nhiều tiểu doanh nghiệp chết ngộp. Mà không chỉ có Hoa Kỳ.
Vụ khủng hoảng chưa lối thoát tại Âu Châu đang cản trở luồng giao dịch tư bản tài chánh và lao động hay di dân giữa 27 thành viên của Liên hiệp Âu châu. Rủi ro không chỉ giới hạn trong khối Euro, khiến đồng Euro có thể bị mẻ, mà còn khơi dậy tinh thần dân tộc và phản ứng ly khai để đòi thêm quyền tự trị ngay trong từng nước.
Sau phản ứng tự trị của cộng đồng Catalonia ở Tây Ban Nha, tuần qua, khi Tổng trưởng Tài chánh Thụy Điển nói thẳng là Hy Lạp nên ra khỏi khối Euro và khi cử tri của nước Bỉ bỏ phiếu cho xu hướng ly khai của dân Flanders (Flamants) tại Antwerp (Anvers), người ta nhìn ra một mối nguy chưa từng thấy từ 1945.
Và ngẫm nghĩ về sự khôi hài của giải Nobel Hoà bình năm nay được trao cho Liên Âu!
Cũng tuần qua, nhân khóa họp hàng năm của Quỹ Tiền tệ Quốc tế IMF và Ngân hàng Thế giới tại Tokyo, thế giới còn chứng kiến sự bất lực và thiếu thống nhất của các quốc gia, các định chế quốc tế và lãnh đạo các ngân hàng trung ương trong việc cứu nguy kinh tế toàn cầu. Khi Thống đốc Ngân hàng Trung ương Hoa Kỳ còn nhập cuộc và gián tiếp đả kích Trung Quốc là duy trì trị giá đồng bạc quá thấp để trục lợi bất chính, thì ta phải đoán ra những mâu thuẫn rất khó hàn gắn.
Mâu thuẫn nặng nề nhất về cả kinh tế lẫn an ninh chiến lược là tranh chấp giữa hai nền kinh tế dẫn đầu Á châu là Trung Quốc và Nhật Bản.
Vấn đề không chỉ là năm hòn đảo nhỏ trên biển Hoa Đông mà còn là vị trí tương lai của một cường quốc đang lên và một cường quốc hải dương chưa ra khỏi chu kỳ khủng hoảng kéo dài hai chục năm. Cả hai nền kinh tế này đang giao dịch buôn bán với nhau mà vẫn có thể xẵng giọng và hy sinh sự ổn định và thịnh vượng vì những nguyên lý chính trị bên trong nội bộ.
Sau khi nhậm chức năm 2009, Tổng thống Obama tung ra quốc sách phát triển xuất cảng để tạo thêm hai triệu việc trong năm năm nhờ nhân đôi lượng hàng hóa bán ra ngoài. Cuối nhiệm kỳ, chỉ tiêu đó vẫn xa vời và ông thi đua cùng đối thủ Mitt Romney để đả kích Trung Quốc về đủ mọi tội và tung sáng kiến trừng phạt Bắc Kinh trong khuôn khổ WTO.
Suy từ kinh nghiệm quá khứ, người ta có thể cho rằng đấy chỉ là lập luận tranh thủ của hai ứng cử viên, chứ sau đó thì mọi chuyện đều sẽ lại như xưa. Mọi chuyện sẽ không được như vậy: lãnh đạo đang lên tại Trung Quốc có quá nhiều vấn đề bên trong, trước và sau Đại hội 18. Lãnh đạo Hoa Kỳ cũng vậy.
Khả năng xoay trở của cả hai nước đều bị thu hẹp trong một thế giới ngặt nghèo và đa nghi hơn. Chuyện hấp dẫn đến nghẹt thở!
Nhân dân tệ tăng giá khiến một số người suy đoán về việc Trung Quốc đang tìm cách tác động đến kết quả cuộc bầu cử tổng thống Mỹ sắp tới.
Theo báo "Thư tín địa cầu", Trung Quốc, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, dự kiến chỉ đạt mức tăng trưởng kinh tế dưới 8% trong năm 2012, thấp hơn nhiều so với mức tăng trưởng hai con số trong những năm gần đây. Ngoài khả năng bất ổn của thị trường bất động sản, các dữ liệu kinh tế của Trung Quốc khiến người ta quan ngại về khả năng "hạ cánh cứng" của nền kinh tế nước này. Vậy tại sao nhân dân tệ lại tăng giá?Một số người cho rằng Ngân hàng nhân dân Trung Quốc (PBOC) đang can thiệp vào tỷ giá nhân dân tệ để hỗ trợ các nỗ lực tái cử của tổng thống Barack Obama, do tổng thống Mỹ đương nhiệm được xem là ít "diều hâu" hơn với Trung Quốc, trong khi ứng cử viên đảng Cộng hòa Mitt Romney đã cam kết nếu được bầu, sẽ quy cho Trung Quốc là một quốc gia thao túng tiền tệ. Ông Romney và những người khác cáo buộc Bắc Kinh đang giữ cho giá nhân dân tệ ở mức thấp giả tạo để hỗ trợ ngành chế tạo và xuất khẩu của Trung Quốc, trong khi góp phần làm mất việc làm ở phương Tây. Nhà chiến lược tiền tệ tại Ngân hàng Nova Scotia (Canada), Camilla Sutton, nhận xét việc nhân dân tệ tăng giá chắc chắn có lợi cho ông Obama.Sự tăng giá của nhân dân tệ, lên 6,26 nhân dân tệ đổi 1 USD ngày 12/10, cũng diễn ra trong bối cảnh các quan chức của Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) và Ngân hàng thế giới (WB) gặp nhau tại Tokyo. Giá trị của nhân dân tệ thường tăng trước những hội nghị của IMF và WB do các hội nghị này thường tập trung vào thảo luận giá trị của các đồng nội tệ toàn cầu.Những quan ngại về sự suy giảm kinh tế của Trung Quốc đã khiến giá trị của nhân dân tệ giảm sút so với USD. Đến cuối tháng 7 vừa qua, giá trị của nhân dân tệ đã giảm 1,6% so với USD. Nhưng với sự tăng giá gần đây, cho đến nay, giá nhân dân tệ đã tăng 0,4% so với USD. Một số người cho rằng việc Cục dự trữ Liên bang Mỹ (FED) tiến hành tung thêm tiền vào nền kinh tế với việc "nới lỏng định lượng lần thứ ba" (QE3) có thể là một nguyên nhân khiến nhân dân tệ tăng giá.Tuy vậy, ông Liu Na, chủ tịch Công ty quản lý tài sản CNC Asset Management, lại tin rằng có những nguyên nhân khác khiến nhân dân tệ tăng giá, như việc tăng cường lòng tin của các nhà đầu tư vào nền kinh tế Trung Quốc. Ông Liu nói: "Ngoài những xem xét chính trị và ảnh hưởng của QE, PBOC cũng muốn tăng cường lòng tin của các nhà đầu tư. Việc nhân dân tệ tăng giá cũng khiến người dân Trung Quốc giảm việc tích trữ USD và muốn đổi USD sang nhân dân tệ. Cơ chế này sẽ giúp tăng nguồn cung tiền và thúc đẩy các hoạt động kinh tế trong nước".Ông Liu, một chuyên gia về các thị trường hàng hóa và nhu cầu của Trung Quốc giải thích rằng bất chấp những sức ép do nhân dân tệ tăng giá gây ra đối với các công ty chế tạo và xuất khẩu, những kỳ vọng về sự tăng giá nhẹ là cần thiết để duy trì lòng tin vào nền kinh tế do đầu tư dẫn đầu của Trung Quốc. Việc nhân dân tệ tăng giá khiến các nhà đầu tư nước ngoài muốn đầu tư vào kinh tế Trung Quốc và khiến các nhà đầu tư trong nước muốn giữ tiền đầu tư vào kinh tế hơn là chuyển tiền thành các tài sản ở nước ngoài".Phó thống đốc PBOC, ông Yi Gang đã tuyên bố rằng giá trị của nhân dân tệ đã gần mức cân bằng và PBOC đang "giảm mạnh" sự can thiệp vào các thị trường tiền tệ. Phát biểu tại Tokyo, ông Yi cho rằng giá trị nhân dân tệ hiện do cán cân cung - cầu của thị trường chi phối.
(Financial Times)-Consumer price inflation dipped to 1.9% in September from 2% in August, while exports rose more strongly than had been expected
Áp lực lạm phát đã gia tăng trở lại, thu hẹp đáng kể dư địa cho chính sách tiền tệ nới lỏng của Ngân hàng Nhà nước...
Nhiều chỉ số kinh tế của Việt Nam được thống kê bởi các đơn vị riêng rẽ có khác biệt lớn nhưng không có giải thích rõ ràng.
Tính riêng trong tháng 9 nhập siêu từ Trung Quốc 1,518 tỷ USD, tăng gần 22% so cùng kỳ năm ngoái.Cả nước xuất siêu hơn 170 triệu USD trong tháng 9
Đây là tháng thứ 7 cả nước xuất siêu, đưa xuất siêu 9 tháng lên hơn 140 triệu USD, cải thiện mạnh so với nhập siêu hơn 8 tỷ USD cùng kỳ.
-19 mặt hàng xuất khẩu vượt 1 tỷ USD trong 9 tháng đầu năm
9 tháng ghi nhận có 19 mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỷ USD và 20 mặt hàng có kim ngạch nhập khẩu vượt 1 tỷ USD.
Sau 1 tháng sáp nhập, SHB thu hồi gần 450 tỷ đồng nợ xấu của Habubank
SHB đặt mục tiêu đưa nợ xấu đến cuối năm 2012 của các đơn vị thuộc Habubank cũ xuống dưới 10%, nợ xấu toàn hệ thống SHB xuống dưới 5%.
Đây là tháng thứ 7 cả nước xuất siêu, đưa xuất siêu 9 tháng lên hơn 140 triệu USD, cải thiện mạnh so với nhập siêu hơn 8 tỷ USD cùng kỳ.
-19 mặt hàng xuất khẩu vượt 1 tỷ USD trong 9 tháng đầu năm
9 tháng ghi nhận có 19 mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỷ USD và 20 mặt hàng có kim ngạch nhập khẩu vượt 1 tỷ USD.
Sau 1 tháng sáp nhập, SHB thu hồi gần 450 tỷ đồng nợ xấu của Habubank
SHB đặt mục tiêu đưa nợ xấu đến cuối năm 2012 của các đơn vị thuộc Habubank cũ xuống dưới 10%, nợ xấu toàn hệ thống SHB xuống dưới 5%.
Bất chấp kinh tế Trung Quốc chững lại nhưng quan chức cấp cao nước này mới đây khẳng định mục tiêu số 1 của họ vẫn là ngăn lạm phát.
--Doanh nghiệp FDI chiếm tỷ trọng lớn trong xuất khẩu dệt may
Cụ thể, khối doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đã xuất khẩu trên 6 tỷ USD trong tổng số 11,2 tỷ USD của toàn ngành.5 thị trường xuất siêu, nhập siêu lớn nhất của Việt Nam trong tháng 9
Tháng 9, Mỹ hiện này quốc gia Việt Nam xuất siêu nhiều nhất, đạt hơn 1,2 tỷ USD. Còn Trung Quốc vẫn là nước nhập siêu lớn với 1,5 tỷ USD.
Phân khúc giá trị gia tăng nằm ở ngân hàng ngoại?
Thương hiệu mạnh, sự trường vốn, cùng với nhiều gói sản phẩm hấp dẫn, phù hợp… làm nên lợi thế của ngân hàng ngoại.
--Doanh nghiệp FDI chiếm tỷ trọng lớn trong xuất khẩu dệt may
Cụ thể, khối doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đã xuất khẩu trên 6 tỷ USD trong tổng số 11,2 tỷ USD của toàn ngành.5 thị trường xuất siêu, nhập siêu lớn nhất của Việt Nam trong tháng 9
Tháng 9, Mỹ hiện này quốc gia Việt Nam xuất siêu nhiều nhất, đạt hơn 1,2 tỷ USD. Còn Trung Quốc vẫn là nước nhập siêu lớn với 1,5 tỷ USD.
Phân khúc giá trị gia tăng nằm ở ngân hàng ngoại?
Thương hiệu mạnh, sự trường vốn, cùng với nhiều gói sản phẩm hấp dẫn, phù hợp… làm nên lợi thế của ngân hàng ngoại.
Tuy nhiên, so với cùng kỳ năm ngoái, nhập khẩu ô tô 9 tháng đầu năm 2012 giảm tới 56% về lượng và giảm hơn 47% về giá trị.
Phải làm sao đây để kiếm một việc làm nơi hàng năm có vài chục nghìn sinh viên ra trường và không chịu về quê? Trong khi đó kinh tế khó khăn, các công ty doanh số giảm và cũng đang cắt giảm nhân sự...
Đó là đề xuất của Chính phủ vừa được Bộ trưởng Bộ Tài chính Vương Đình Huệ trình bày tại cuộc họp sáng 16/10 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.
----Invisible hand
(Giang Le)
Nick Rowe có một bài viết rất thú vị về debt, trong đó có một ví dụ mà tôi sẽ copy lại dưới đây (có cải biên) nhưng để nói về một vấn đề khác.Giả sử có một quốc gia gồm 10 hòn đảo rải rác đều nhau trên một đường thẳng, tạm đặt tên là i1, i2, ..., i10. Trừ đảo i10, chín hòn đảo đầu có thể nuôi bò lấy sữa. Các đảo từ i2 đến i9 có thể sản xuất được 100 lít sữa/ngày, vừa đủ cho nhu cầu tiêu dùng. Đảo i1 có thể sản xuất được 200 lít/ngày và có nhu cầu tiêu thụ 100 lít/ngày. Đảo i10 tuy không sản xuất được sữa nhưng cũng có nhu cầu 100 lít/ngày, như vậy nếu có thể vận chuyển 100 lít sữa thặng dư từ i1 đến i10 thì nền kinh tế này sẽ đạt tối ưu (về sản xuất và phân phối sữa). Tuy nhiên giả sử với công nghệ hiện tại của quốc gia đó sữa chỉ có thể vận chuyển giữa 2 đảo lân cận mà không bị hỏng. Vì khoảng cách từ i1 đến i10 quá xa nên không thể vận chuyển 100 lít sữa thặng dư từ i1 đến i10 được. Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để chuyển được sữa từ i1 đến i10 hay làm thế nào để tối ưu hoá nền kinh tế này?Giải pháp của Nick Rowe (chắc nhiều bạn đã nghĩ ra) là chuyển 100 lít sữa thặng dư từ i1 sang i2 cho dân ở i2 tiêu thụ rồi chuyển 100 lít sữa do i2 sản xuất sang i3. Cứ tiếp tục như vậy cho đến i9 và đảo này sẽ chuyển 100 lít sữa của mình sản xuất cho i10. Hiệu quả hơn, vào lúc 7AM các đảo i1 đến i9 sẽ cùng lúc chuyển 100 lít sữa của mình cho đảo kế tiếp mà không đợi khi nhận được sữa rồi mới chuyển. Tất nhiên để làm được điều này cần phải có coordination, có thể là chiếu chỉ của một ông vua, đạo luật của một tổng thống, hay nghị quyết của một tổng bí thư yêu cầu các đảo phải chuyển sữa của mình đúng giờ. Biện pháp central planning này khả thi nhưng không phải là duy nhất và cũng không phải hiệu quả nhất.Ngược lại với biện pháp top-down bên trên, một phương pháp bottom-up đơn giản hơn là mở cửa thị trường sữa giữa các đảo và cho phép các doanh nhân/con buôn tự do mua bán sữa. Khi i10 không có sữa nhưng vẫn có nhu cầu, người dân ở đây sẽ chấp nhận trả giá cao hơn rất nhiều giá ở i9 và các hòn đảo khác. Ngược lại những nhà sản xuất sữa ở i1 sẽ chấp nhận bán rẻ hơn vì cung lớn hơn cầu. Khi thị trường sữa được mở, chẳng chóng thì chầy sẽ có nhà buôn phát hiện ra chênh lệch giá giữa i9 và i10 và sẽ tìm cách arbitrage chênh lệch giá này bằng cách mua sữa ở i9 đem sang i10 bán. Điều này sẽ làm giá sữa ở i10 giảm dần trong khi giá ở i9 tăng dần. Đến khi giá sữa ở i9 tăng đến một mức nào đó cao hơn giá ở i8 quá trình arbitrage sẽ xảy ra tương tự giữa 2 hòn đảo này. Cứ như vậy lần lượt tất cả các hòn đảo sẽ tham gia vào quá trình arbitrage và sẽ làm giá sữa cân bằng trên tất cả 10 hòn đảo (giả sử chi phí vận chuyển không đáng kể).Như vậy thay vì cần phải có coordination từ chính quyền trung ương, trong trường hợp thứ hai nói trên invisible hand của Adam Smith đã làm thay nhiệm vụ này. Không cần phải có thông tin đầy đủ và chính xác về nhu cầu và năng lực sản xuất sữa trên từng hòn đảo, mà trên thực tế sẽ phức tạp hơn nhiều, invisible hand chỉ cần một thông tin duy nhất là giá sữa trên các hòn đảo đó. Đây chính là ý tưởng của Friedrich Hayek cho rằng market price là signal duy nhất cần thiết cho một nền kinh tế (thị trường) vận hành hiệu quả, theo nghĩa phân bổ resource và distribution sản phẩm. Những nỗ lực kiểm soát giá của nhà nước sẽ chỉ làm méo mó tín hiệu quan trọng này, dẫn đến làm giảm hiệu quả của nền kinh tế. Hơn nữa nếu nền kinh tế không chỉ có sữa mà còn có hàng triệu sản phẩm khác, central coordination sẽ gần như không khả thi. Câu giải mã "XHCN = Xếp Hàng Cả Ngày" không phải không có cơ sở khoa học :-)
Nick Rowe có một bài viết rất thú vị về debt, trong đó có một ví dụ mà tôi sẽ copy lại dưới đây (có cải biên) nhưng để nói về một vấn đề khác.Giả sử có một quốc gia gồm 10 hòn đảo rải rác đều nhau trên một đường thẳng, tạm đặt tên là i1, i2, ..., i10. Trừ đảo i10, chín hòn đảo đầu có thể nuôi bò lấy sữa. Các đảo từ i2 đến i9 có thể sản xuất được 100 lít sữa/ngày, vừa đủ cho nhu cầu tiêu dùng. Đảo i1 có thể sản xuất được 200 lít/ngày và có nhu cầu tiêu thụ 100 lít/ngày. Đảo i10 tuy không sản xuất được sữa nhưng cũng có nhu cầu 100 lít/ngày, như vậy nếu có thể vận chuyển 100 lít sữa thặng dư từ i1 đến i10 thì nền kinh tế này sẽ đạt tối ưu (về sản xuất và phân phối sữa). Tuy nhiên giả sử với công nghệ hiện tại của quốc gia đó sữa chỉ có thể vận chuyển giữa 2 đảo lân cận mà không bị hỏng. Vì khoảng cách từ i1 đến i10 quá xa nên không thể vận chuyển 100 lít sữa thặng dư từ i1 đến i10 được. Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để chuyển được sữa từ i1 đến i10 hay làm thế nào để tối ưu hoá nền kinh tế này?Giải pháp của Nick Rowe (chắc nhiều bạn đã nghĩ ra) là chuyển 100 lít sữa thặng dư từ i1 sang i2 cho dân ở i2 tiêu thụ rồi chuyển 100 lít sữa do i2 sản xuất sang i3. Cứ tiếp tục như vậy cho đến i9 và đảo này sẽ chuyển 100 lít sữa của mình sản xuất cho i10. Hiệu quả hơn, vào lúc 7AM các đảo i1 đến i9 sẽ cùng lúc chuyển 100 lít sữa của mình cho đảo kế tiếp mà không đợi khi nhận được sữa rồi mới chuyển. Tất nhiên để làm được điều này cần phải có coordination, có thể là chiếu chỉ của một ông vua, đạo luật của một tổng thống, hay nghị quyết của một tổng bí thư yêu cầu các đảo phải chuyển sữa của mình đúng giờ. Biện pháp central planning này khả thi nhưng không phải là duy nhất và cũng không phải hiệu quả nhất.Ngược lại với biện pháp top-down bên trên, một phương pháp bottom-up đơn giản hơn là mở cửa thị trường sữa giữa các đảo và cho phép các doanh nhân/con buôn tự do mua bán sữa. Khi i10 không có sữa nhưng vẫn có nhu cầu, người dân ở đây sẽ chấp nhận trả giá cao hơn rất nhiều giá ở i9 và các hòn đảo khác. Ngược lại những nhà sản xuất sữa ở i1 sẽ chấp nhận bán rẻ hơn vì cung lớn hơn cầu. Khi thị trường sữa được mở, chẳng chóng thì chầy sẽ có nhà buôn phát hiện ra chênh lệch giá giữa i9 và i10 và sẽ tìm cách arbitrage chênh lệch giá này bằng cách mua sữa ở i9 đem sang i10 bán. Điều này sẽ làm giá sữa ở i10 giảm dần trong khi giá ở i9 tăng dần. Đến khi giá sữa ở i9 tăng đến một mức nào đó cao hơn giá ở i8 quá trình arbitrage sẽ xảy ra tương tự giữa 2 hòn đảo này. Cứ như vậy lần lượt tất cả các hòn đảo sẽ tham gia vào quá trình arbitrage và sẽ làm giá sữa cân bằng trên tất cả 10 hòn đảo (giả sử chi phí vận chuyển không đáng kể).Như vậy thay vì cần phải có coordination từ chính quyền trung ương, trong trường hợp thứ hai nói trên invisible hand của Adam Smith đã làm thay nhiệm vụ này. Không cần phải có thông tin đầy đủ và chính xác về nhu cầu và năng lực sản xuất sữa trên từng hòn đảo, mà trên thực tế sẽ phức tạp hơn nhiều, invisible hand chỉ cần một thông tin duy nhất là giá sữa trên các hòn đảo đó. Đây chính là ý tưởng của Friedrich Hayek cho rằng market price là signal duy nhất cần thiết cho một nền kinh tế (thị trường) vận hành hiệu quả, theo nghĩa phân bổ resource và distribution sản phẩm. Những nỗ lực kiểm soát giá của nhà nước sẽ chỉ làm méo mó tín hiệu quan trọng này, dẫn đến làm giảm hiệu quả của nền kinh tế. Hơn nữa nếu nền kinh tế không chỉ có sữa mà còn có hàng triệu sản phẩm khác, central coordination sẽ gần như không khả thi. Câu giải mã "XHCN = Xếp Hàng Cả Ngày" không phải không có cơ sở khoa học :-)
