Đời tư Mao Trạch Đông - Phần III. Chương 54

-

Chương 54

Ấn bản đầu tiên cuốn “Trước tác Mao chủ tịch” được phát hành tháng 5-1964. Một cuốn sách nhỏ bằng bàn tay, bìa nhựa đỏ chói, trích dẫn các câu cách ngôn, câu ngắn trong những diễn văn, bài viết của Mao. Kể từ đây, tệ sùng bái cá nhân Mao bắt đầu.

Trong khi sự đòi hỏi thực tế cấp bách xây dựng một nền kinh tế kiểu mới để tồn tại lại bị lãng quên, các nhà lãnh đạo quốc gia chẳng rút ra được bài học nào từ sự thất bại thảm hại trong chính sách Đại nhẩy vọt. Họ coi trọng thuần nhất tư tưởng, xem nhẹ kinh nghiệm thực tế. Lâm Bưu, người tiên phong trong phong trào thuần nhất tư tưởng, đưa ra khẩu hiệu “Bốn trước tiên”: Trước tiên con người; Trước tiên công tác chính trị; Trước tiên công tác tư tưởng và Trước tiên sống vì lý tưởng.

Mao rất thích kiểu xu nịnh này, đáp lại những lời khen, ông nói:

- “Bốn điều trước tiên” của đồng chí Lâm Bưu đúng là một sáng kiến tuyệt vời. Ai dám nói người Trung Hoa chúng ta không phát minh và sáng chế được mọi thứ.

Ông lệnh cho toàn dân – trong các trường học, nhà máy, công xã – phải học tập Lâm Bưu và Quân giải phóng nhân dân. Mao nhấn mạnh:

- Vinh quang và thành tựu của Giải phóng quân Nhân dân là sự quán triệt tư tưởng chính trị đúng đắn.

Quân đội thành lập những Ban công tác chính trị khắp nơi để truyền bá tư tưởng Mao. Mao nói:

- Chỉ có thế chúng ta mới có thể phát động được tinh thần cách mạng của hàng chục triệu cán bộ và công nhân viên chức trong các ngành công nghiệp, thương mại và nông nghiệp.

Bỗng nhiên, cả đất nước Trung Hoa say sưa nghiên cứu chính trị. Người ta đọc những tác phẩm của Mao, thậm chí còn học thuộc lòng cả những câu tầm thường nhất của ông. Sự tôn sùng Mao lan toả trong các trường học, nhà máy và các công xã.

Và “Người cầm lái vĩ đại” đã trở thành Chúa trời.

Nhưng không phải ai cũng đồng tình hoặc quảng bá cho sự tôn sùng Mao của Lâm Bưu. Những người có cách nhìn thực tế, sáng suốt trong hàng ngũ lãnh đạo cao cấp của đảng đã công khai chỉ trích Lâm Bưu. Đặng Tiểu Bình, Tổng bí thư Uỷ ban Trung ương đảng và Lục Đỉnh Nhất, Chủ nhiệm Uỷ ban Tuyên truyền trung ương đảng cho rằng cuốn sách nhỏ màu đỏ của Mao viết quá xoàng so với chủ nghĩa Marx – Lenin và tư tưởng của Mao đã hạ thấp giá trị của tư tưởng đó.

Cả La Thuỵ Khanh, hồi đó là Tổng tham mưu trưởng và bí thư đảng uỷ của bộ quốc phòng cũng tỏ ra hoảng hốt. “Nếu tư tưởng của Mao Trạch Đông thực sự tiến bộ nhất, thiên tài nhất, có nghĩa chủ nghĩa Marx – Lenin không thể phát triển hơn nữa được hay sao? Không thể tiến lên, chỉ dậm chân tại chỗ hay sao?” La Thuỵ Khanh cho việc nghiền ngẫm cuốn sách đỏ là sự luyện tập trí nhớ một cách vô bổ, ngớ ngẩn, khi người ta cố tìm những câu trả lời không thể có về nguyên tắc cũng như nguyên lý của tư tưởng Marx-Lenin trong cuốn sổ tay.

Tiếp đó La Thuỵ Khanh lại mâu thuẫn với Lâm Bưu về quan điểm quân sự. Lâm Bưu vẫn khẳng định, chiến thuật du kích là con đường duy nhất để dành được mọi thắng lợi trong chiến tranh, viện cớ tư tưởng quan trọng hơn vũ khí, lý tưởng cách mạng quan trọng hơn chiến lược.

Năm 1964, quan hệ Trung-Xô xấu đi, đến nỗi Trung Quốc ngấp nghé một cuộc chiến tranh chống lại người anh cả của mình. Lâm Bưu tuyên bố, trong cuộc chiến này, Trung Quốc chỉ dành được thắng lợi khi quân đội được trang bị bằng tư tưởng Mao Trạch Đông. Trái lại, ý kiến La Thuỵ Khanh thực tế hơn nhiều. Theo La Thuỵ Khanh, binh lính phải được trang bị vũ khí mới, quân đội Trung Quốc phải làm quen với chiến tranh hiện đại.

Dĩ nhiên, Mao không hài lòng với những cán bộ đảng đã lên án sự sùng bái cá nhân. Nhưng ông vẫn chưa đủ sức mạnh để trực tiếp ra tay với họ. Thay vào đó, giận cá chém thớt, ông tìm vật tế thần thay thế, lại chính là Ban y tế trung ương.

Mùa Xuân 1964, trong khi ban lãnh đạo đảng vẫn đang cãi vã nhau về cuốn sách đỏ, thì Lưu Thiếu Kỳ mắc bệnh lao. Từ Vẫn Bắc, thứ trưởng Bộ y tế báo tin cho tôi, yêu cầu báo cáo lại cho Chủ tịch và viết một báo cáo chính thức cho ông về tình hình sức khỏe của Lưu Thiếu Kỳ.

Mao xem ra chẳng ngạc nhiên, cũng chẳng tỏ ra ái ngại, khi nghe tôi báo cáo về tình trạng sức khỏe của Lưu Thiếu Kỳ. Ngược lại, ông nở một nụ cười mãn nguyện. Ông bảo:

- Làm gì mà hoảng hốt lên thế. Nếu đồng chí ấy bị bệnh thì phải nghỉ ngơi, các bác sĩ phải điều trị, thế thôi. Việc này không liên quan gì đến đồng chí, đừng có xen vào!

Nhưng bệnh của Lưu làm cho Mao hoạt bát hẳn lên. Mao không thể trực tiếp tấn công đối thủ, nhưng tìm mọi cách gây khó khăn cho Lưu. Ông lệnh Bộ y tế chấm dứt ngay những đặc ân y tế cho các cán bộ cao cấp, chấm dứt cả việc đề cử bác sĩ riêng cho họ nữa. Ban y tế trung ương, cơ quan có nhiệm vụ đặc biệt lo về vấn đề y tế cho các cán bộ cao cấp của đảng bị giải tán. Mao chỉ thị cho Bệnh viện Bắc Kinh, nơi chuyên điều trị cho những nhân vật quan trọng, tinh tuý nhất của đất nước, chuyển tên gọi mới “Bệnh viện phục vụ Lãnh đạo ”

Từ lâu, Mao đã chỉ trích Ban y tế trung ương và Bệnh viện Bắc Kinh. Có lần, ông nói: “Những ông lãnh chúa này sống trong xa hoa, và sung sướng”, để ám chỉ lối sống của lãnh đạo cao cấp. “Họ được hưởng đặc quyền ưu đãi về y tế, hơi nhức đầu sổ mũi một tý cũng được chăm sóc hết lòng”.

Ban y tế trung ương sững sờ trước đòn đánh của Mao. Thạch Thụ Hán, trưởng Ban y tế trung ương kinh ngạc. Cả Bộ y tế náo động. Giới lãnh đạo do Lưu Thiếu Kỳ đứng đầu rất bực tức.

Tuy không ai dám cả gan cưỡng lại lệnh của Mao, nhưng người ta cũng không thể đột nhiên bãi bỏ cơ chế cấp phát y tế cho các cán bộ lãnh đạo. Người ta phải tìm ra một giải pháp sao cho một mặt, lệnh của Mao vẫn được thi hành, mặt khác chế độ chăm sóc y tế đặc biệt dành cho các cán bộ lãnh đạo vẫn được duy trì.

Sau những cuộc thảo luận liên tục kéo dài giữa các đại diện của Ban y tế trung ương và Hội đồng y tế của chính phủ, rốt cuộc người ta đã đi đến một thoả hiệp. Ban y tế Trung ương cũng như Phân ban y tế chịu sự điều khiển của Ban y tế trung ương và Ban An ninh ở Trung Nam Hải giải thể. Thạch Thụ Hán và Hoàng Thụ Trạch những người phụ trách Ban y tế trung ương, được bổ nhiệm làm Thứ trưởng Bộ Y tế. Về cơ bản, họ vẫn đảm trách việc chăm sóc sức khỏe cho những cán bộ lãnh đạo, nhưng phải tập trung dành nhiều thời gian cho công việc mới phân nhiệm. Đa số các bác sĩ riêng của cán bộ cao cấp, được bổ nhiệm về làm các trưởng khoa trong Bệnh viện Bắc Kinh. Họ sẵn sàng trở về Trung Nam Hải khi có lệnh. Mặc dù Mao chỉ thị cho Bệnh viện Bắc Kinh mở cửa đón tất cả mọi người, nhưng nó vẫn tiếp tục được dùng để điều trị cho các cán bộ cao cấp. Bộ y tế hạn chế người được nhập viện để đảm bảo an toàn cho cán bộ cao cấp trong thời gian điều trị.

Dĩ nhiên, Mao vẫn có bác sĩ riêng, nhưng cơ quan y tế của tôi là Phân ban y tế ở Trung Nam Hải không còn nữa. Do đó, một Uỷ ban Y học trực thuộc Bộ y tế và Khoa học Kỹ thuật được thành lập, Uỷ ban này có nhiệm vụ phối bợp và chỉ đạo nghiên cứu y học ở cấp cao nhất. Tôi được bổ nhiệm làm Phó bí thư cho Uỷ ban trên. Buổi sáng, tôi làm việc tại đó buổi chiều và buổi tối tôi lại trở về chỗ Mao ở Trung Nam Hải.

Như ý kiến mọi người, tôi đồng ý Mao cần phải có bác sĩ riêng, vì ông là Chủ tịch xứng đáng được hưởng đặc quyền. Chỉ đến mãi sau này tôi mới thấy điều ấy bất hợp lý.

Còn một điều nữa vẫn chưa được giải quyết: không ai trong ngành y tế muốn thấy Bệnh viện Bắc Kinh bị đổi tên thành “Bệnh viện phục vụ Lãnh đạo”. Tuy nhiên, theo Từ Vẫn Bắc và Thạch Thụ Hãn, vì chính Mao đã ra lệnh đổi tên, nên chỉ có ông mới có thể bãi bỏ lệnh này.

Tôi thuyết phục Mao nên thay đổi ý định. Tôi thông báo cho Mao về việc bãi bỏ Ban y tế trung ương và việc thành lập Uỷ ban Y học trung ương. Tôi nói tiếp: “Chỉ còn một vấn đề là cái tên “Bệnh viện phục vụ Lãnh đạo”, nghe không được hay cho lắm. Bệnh viện này do người Đức xây dựng từ những năm hai mươi và đã có tên là Bệnh viện Bắc Kinh. Chẳng lẽ chúng ta không thể giữ cái tên cũ lại được hay sao?”

Mao không phản đối gì. “Thế thì các đồng chí cứ gọi nó là Bệnh viện Bắc Kinh. Bây giờ công chúng cũng được vào chữa bệnh là tôi vui rồi”.

Việc thay đổi chế độ y tế cho hàng ngũ lãnh đạo cao cấp, chẳng ảnh hưởng gì đến cuộc sống riêng của Mao. Giang Thanh cũng vậy. Vì tình trạng sức khỏe không tốt, bà vẫn được rất nhiều y tá chăm sóc, còn tôi vẫn là bác sĩ riêng của Mao. Tuy buổi sáng làm việc ở Uỷ ban Y học trung ương, nhưng nhiệm vụ của tôi vẫn không thể tách rời Mao. Do Mao hay bị viêm khí quản và cảm lạnh nên tôi cố công nghiên cứu phương pháp ngăn ngừa và điều trị hai chứng bệnh này.

Cuộc sống cá nhân tôi đã chuyển sang bước ngoặt mới. Sự thay đổi dẫn đến hậu quả, gia đình tôi phải chuyển ra khỏi Trung Nam Hải. Vì Ban Y tế trung ương không còn nữa, chúng tôi không có quyền ở lại trong đó.

Nhưng chúng tôi không chuyển đi xa, vẫn gần nơi Mao ở. Việc giải tán Ban y tế trung ương đã để lại nhiều căn phòng trống trong một toà nhà tuyệt đẹp, được xây cất theo kiểu cổ ở phố Quảng Xương, bên trong có nhiều khoảnh sân. Đó là nơi số phận xui khiến tôi gặp Phó Liêm Chương lần đầu tiên vào năm 1949, sau khi tôi trở về Trung Quốc. Lý Liên, hai thằng con và tôi được phân cho một căn hộ tiện lợi gồm bốn phòng trong toà nhà này. Tôi rất hài lòng với cảnh vật xung quanh. Mảnh vườn trong sân sau, chúng tôi trồng nhiều hoa, những đoá hoa tròn to trắng như sữa nở quanh năm. Khi mới dọn về đây, chúng tôi trồng thêm một cây chà là. Chẳng bao lâu, nó đã trĩu những quả thơm ngon. Ngoài ra, từ nhà đến chợ bán thực phẩm Long Phú Tây, trung tâm thương mại náo nhiệt ở Vương Phủ Tinh rất tiện.

Thằng con lớn có thể đi xe đạp đi đến trường trung học thuộc Đại học Nhân dân Bắc Kinh, còn tôi được tài xế đưa về Trung Nam Hải. Trong thời gian chuyển nhà cũng là lúc sứ quán Ba Lan tân trang lại chỗ ở của họ, nên chúng tôi mua lại những đồ gỗ cũ với giá rất phải chăng, trang bị cho căn nhà mới.

Chúng tôi thật hạnh phúc, vui vẻ vì được rời khỏi Trung Nam Hải, ở đó phải đối diện với bao sự phiền hà, không được phép mời bạn bè, họ mạc tới viếng thăm. Giờ đây, ngồi bên cửa sổ nhìn xuống sân đầy ắp những bông hoa tươi thắm, tôi hầu như quên bẵng đã từng phải rời bỏ khu nhà do tổ tiên để lại. Thậm chí quên cả Nhóm Một và Mao nữa.

Mao chỉ ân hận một điều, quyết định giải tán Ban Y tế Trung Nam Hải. Một đêm, vào lúc ba giờ sáng, ngay sau khi tôi chuyển đến nhà mới, ông muốn gọi tôi, nhưng không thể được vì lúc đó tôi đã về nhà ở phố Quảng Xương rồi.

Hôm sau, Mao nói:

- Không ngờ chỉ thị của tôi lại hại chính tôi.

Thế là tôi phải đặt một chiếc giường trong phòng làm việc ở Trung Nam Hải túc trực ngày đêm mỗi khi Mao cần. Tôi thường phải ngủ lại đó, nên vẫn không có thời gian dành cho gia đình.

Quan hệ giữa Mao với Lưu Thiếu Kỳ và Đặng Tiểu Bình ngày càng xấu đi. Tháng 1-1965, Đặng Tiểu Bình tổ chức hội nghị cán bộ đảng chiến dịch học tập chủ nghĩa xã hội, tập trung thảo luận, bàn về vấn đề chống tham nhũng trong các cán bộ nông thôn với khẩu hiệu “bốn minh bạch”: Minh bạch sổ sách nông nghiệp; Minh bạch tài sản công cộng; Minh bạch kho dự trữ; Minh bạch công điểm.

Khi triệu tập cuộc họp, Mao cảm thấy không được khỏe và Đặng Tiểu Bình khuyên Mao đừng đến. Mao không nghe, ông đến phát biểu ý kiến cho rằng vấn đề phức tạp ở nông thôn do mâu thuẫn giữa chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội. Lưu Thiếu Kỳ ngắt lời Mao, cho rằng mâu thuẫn ở nông thôn không những chỉ là vấn đề giai cấp mà con do mâu thuẫn giữa “4 sạch” và “4 bẩn” phát sinh trong và ngoài đảng.

Hôm sau, Mao đem bản sao hiến pháp và điều lệ đảng, biện lý, theo điều khoản trong hiến pháp, ông có quyền phát biểu quan điểm với tư cách một công dân Trung Hoa, với điều lệ đảng ông có quyền phát biểu với tư cách của một đảng viên, phải được bày tỏ ý kiến cá nhân của mình trước hội nghị. Mao nói: “Một trong các đồng chí – ám chỉ Đặng Tiểu Bình, cản không cho tôi tới cuộc họp, và người kia – ám chỉ Lưu Thiếu Kỳ – không cho tôi bày tỏ quan điểm của mình”.

Kỳ họp Quốc hội lần thứ ba diễn ra từ ngày 21-12-1964 đến ngày 4-1-1965. Trong bản “Báo cáo hoạt động của chính phủ” của Chu Ân Lai, Mao đóng góp thêm rất nhiều, chứng tỏ ông vẫn nghĩ đến ý tưởng Đại nhảy vọt, nhưng giờ đây ông trình bày điều này dưới hình thức khác. Ông bắt đầu:

- Chúng ta không thể đi từng bước bằng con đường thông thường để phát triển kinh tế, không thể bò từng bước để đuổi theo các nước khác. Chúng ta phải bỏ qua mọi khuôn mẫu, phải tiếp thu, áp dụng công nghệ tiên tiến, để trong một thời gian ngắn đưa đất nước Trung Hoa trở thành một nhà nước xã hội chủ nghĩa tiên tiến, hùng mạnh. Đó là ý tưởng của chiến dịch Đại nhảy vọt… Một trong các nhà lãnh đạo cách mạng lớn của Trung Quốc, vị tiền bối Tôn Dật Tiên, đã tiên đoán rằng, đầu thế kỷ này, Trung Quốc sẽ có những bước nhảy vọt.

Sau Tết nguyên đán 1965, Mao rời Bắc Kinh đi Vũ Hán cùng với hai cô thư ký riêng. Ngoài ra còn có Vương Hải Dung, cháu gái em họ Mao – Vương Thanh Phương. Trên tàu, Trương Ngọc Phượng thường xuyên phục vụ, chăm sóc Mao. Trong thời gian ở Vũ Hán, quanh Mao đầy những cô gái tranh giành sự ưu ái của Mao.

Một buổi sáng Vương Hải Dung hớt hải đến phòng làm việc của tôi, chua chát nói:

- Tại sao đồng chí lại có thể để cho một người đàn bà như Trương Ngọc Phượng làm việc ở đây? Cô ta là một kẻ trơ trẽn, lố bịch và ăn nói láo xược với Chủ tịch. Tối hôm qua Chủ tịch nói với tôi Trương Ngọc Phượng làm ông bực tức. Chủ tịch đã có tuổi, chúng ta cũng không cho phép Trương Ngọc Phượng thoá mạ Chủ tịch như vậy được. Nếu đồng chí không có biện pháp đối với cô ta, tôi sẽ báo cáo cấp trên.

Tôi nói:

- Bình tĩnh đã nào. Hãy kể xem có chuyện gì xảy ra.

- Tôi không thể bình tĩnh được nữa. Tôi không thể chịu được khi Chủ tịch bị con người này hạ nhục.

Cô ta bỏ đi tìm Uông Đông Hưng.

Đúng lúc này, anh vệ sĩ Tiểu Chương bước vào, nói:

- Chủ tịch đang tức giận, Chủ tịch nói Trương Ngọc Phượng thật quá quắt. Ông muốn triệu tập một cuộc họp để kiểm điểm Trương Ngọc Phượng.

Khi được nghe kể về việc này. Uông Đông Hưng bực bội, bảo:

- Lúc nào chúng ta cũng phải giải quyết những chuyện vớ vẩn như thế này sao? Làm sao chúng ta có thể vì việc này mà triệu tập một cuộc họp? Quan hệ riêng của Mao với bọn đàn bà thật rách việc. Phải giải quyết như thế nào trong cuộc họp đây?

Nhưng Mao đã yêu cầu phải có một cuộc họp, vì vậy cuộc họp cũng được tổ chức tại phòng ăn của ông, trong nhà khách. Chỉ lát sau, Uông Đông Hưng đã cáo lui, nhường lại chức chủ toạ cho tôi. Vương Hải Dung lặp lại lời buộc tội của cô ta.

Trương Ngọc Phượng cự:

- Khi tôi và Mao chủ tịch cãi nhau. Ông đã chửi tôi và thậm chí còn chửi cả mẹ tôi, nên tôi mới chửi lại chứ.

Khi Trương Ngọc Phượng định kể vụ cãi cọ đó được bắt đầu như thế nào, tôi cho rằng, cuộc họp phải tạm hoãn tại đây là hay hơn. Nếu không, cô ta sẽ còn kể tiếp về mối quan hệ tệ hại giữa cô với Mao. Nếu để cuộc họp tiếp diễn, Mao sẽ có cảm tưởng rằng một số người trong chúng tôi muốn can thiệp vào đời tư của ông, mặc dù cuộc họp do chính ông yêu cầu.

Nhưng Vương Hải Dung vẫn cương quyết, đòi phải có một quyết định. Tôi cảm thấy tình hình có vẻ căng, chịu không giải quyết nổi, nên giao lại cho Uông Đông Hưng để ông ta phân tích cho Vương Hải Dung. Ngoài ra, tôi yêu cầu y tá trưởng, Ngô Tự Tuấn, phải thuyết phục Trương Ngọc Phượng đến gặp Mao để tự kiểm điểm.

Vương Hải Dung vẫn không bằng lòng với cách giải quyết, phê phán tôi và Uông Đông Hưng thiếu công bằng. Cô bực tức lên đường trở về Bắc Kinh.

Còn Trương Ngọc Phượng vẫn ấm ức. Cô chất vấn tại sao cô phải tự kiểm điểm trước Mao, ông đã chửi mẹ cô cơ mà. Trương Ngọc Phượng rời nhà khách, trở về đoàn tàu.

Chẳng bao lâu sau, tình hình trở lại bình thường.

Sau đó ít lâu, Mao bị cảm lạnh khiến ông bị viêm phế quản cấp tính, ho và sốt. Mặc dù nhiệt độ còn cao, những cơn ho đã giảm, nhưng ông lại bị viêm thanh quản, mất tiếng, hai ngày liền không thể nói được. Vì sợ bị câm lâu dài, ông nài nỉ tôi hãy chữa cho ông. Tôi giải thích, phải đợi một thời gian điều trị thanh đới mới hết sưng, không thể khỏi ngay được, nhưng ông cứ một mực đòi được chữa khỏi ngay.

Tôi điều trị ông bằng phương pháp vật lý trị liệu, nhưng không thích, ông bỏ ngay sau buổi đầu tiên. Tôi pha chế một thứ được liệu từ những thảo được của Trung Quốc vốn được coi là rất hiệu nghiệm yêu cầu ông uống. Chỉ sau hai ngày ông đã có thể nói được vài câu, sau ba ngày tiếp theo ông đã nói chuyện được bình thường.

Ông đòi đi bơi. Ông bỏ ngoài tai lời khuyên của tôi và nói:

- Tất cả những phương pháp điều trị của đồng chí bằng y học Trung Quốc hay y học Tây phương thực ra chẳng có tác dụng. Bơi là phương pháp điều trị tốt nhất.

Nói rồi ông bỏ đi đến bể bơi nhà khách.

Sau ngày lễ mồng một tháng 5 năm 1965. Mao quyết định đến thăm Tinh Cương Sơn, một vùng giáp ranh giữa tỉnh Hồ Nam và Giang Tây. Nơi ông lập căn cứ du kích hồi năm 1927, phát động cuộc cuộc cách mạng bắt nguồn từ đó. Chúng tôi đi tàu đến Trường Sa, thuộc tỉnh Hồ Nam, từ đó đi tiếp bằng ô tô. Vì còn giận dỗi, Trương Ngọc Phượng không chịu đi cùng.

Qua chuyến ngao du đến Tinh Cương Sơn, căn cứ địa cũ, ông đe doạ chính quyền trung ương bằng cách doạ sẽ tái lập cơ sở mới, trong trường hợp chính phủ trung ương không chịu nghe theo ý kiến chỉ đạo của ông. Chuyến chu du này cũng là một phần trong chiến dịch lâu dài chống lại đối thủ Lưu Thiếu Kỳ.

Trong chuyến đi, bí thư tỉnh uỷ Hồ Nam cùng đi với Mao. Không có nhân vật nào của tỉnh Giang Tây trong chuyến đi này, bởi vì Uông Đông Hưng đã biết rất rõ những nơi chúng tôi muốn tới thăm. Trước kia, trong thời gian “cải tạo” gần năm năm, Uông Đông Hưng đã từng làm phó tỉnh trưởng tỉnh này.

Chúng tôi nghỉ đêm tại huyện Trác Lâm ở Hồ Nam. Uỷ ban hành chính huyện phải dọn những phòng làm việc lấy chỗ cho chúng tôi nghỉ. Khắp các phòng. muỗi bay như trấu. Chúng tôi cũng có lọ xịt diệt côn trùng, nhưng chỉ có Mao mới được dùng nó. Còn chúng tôi phải đốt cỏ chống muỗi, ngủ trong những chiếc màn bằng vải gai dày đầy khói. Sáng hôm sau tôi cảm thấy người nôn nao, choáng váng.

Đến Tinh Cương Sơn, chúng tôi nghỉ trong một nhà khách hai tầng ở làng Mao Bình, hẻo lánh nằm lọt thỏm trong cánh đồng lúa. Phía nam của làng có một cửa hàng bán đồ thủ công. Trong một cãn phòng trưng bày một chiếc đòn gánh, nghe nói nguyên soái Chu Đức đã dùng để gánh nước trong cuộc nổi dậy những năm hai mươi. (Trong thời kỳ Cách mạng văn hoá, người ta nghe nói Lâm Bưu đã sử dụng chiếc đòn gánh này – một ví dụ nữa cho thấy việc bóp méo lịch sử trong thời kỳ này)

Tinh Cương Sơn có vô số rừng tre, nứa, bương, vầu, đành hanh và trong một xưởng nhỏ sản xuất một loại giấy pơ-luya (pelure) trắng tinh có thể nhìn xuyên qua từ nguyên liệu tre nứa. Loại giấy này tôi đã thấy từ khi còn nhỏ.

Ngày 29-5-1965, chúng tôi rời Tinh Cương Sơn, đến giữa tháng 6, chúng tôi có mặt ở Bắc Kinh.

Mao vẫn tỏ ra bất bình với Lưu Thiếu Kỳ và Đặng Tiểu Bình, vì vậy ông lại chuẩn bị tấn công Bộ Y tế. Ngày 26-6-1965, ông nói với tôi:

- Tôi muốn đồng chí thông báo cho những người trong Bộ y tế, họ chỉ đáp ứng được nhu cầu y tế cho khoảng 15% dân chúng. Trong số 15% này, những ông lớn của nhà nước và địa phương được cung cấp chu đáo nhất. Có lẽ Bộ y tế cho rằng, chỉ cần thoả mãn nhu cầu của các ông lớn này là đủ. Nhưng đại đa số nhân dân ở nông thôn chẳng được chăm sóc gì về y tế – không có thuốc thang, không có bác sĩ.

Mao nói tiếp:

- Bộ y tế không phục vụ người dân lao động. Đó không phải là một bộ của toàn dân. Nó chỉ chăm lo cho nhân dân ở thành thị và những nhân vật tai to mặt lớn. Tôi đã viết mấy câu thơ tặng Bộ Y tế:

Y tế vì ai? Phục vụ ai?
Dân nghèo chẳng được họ đoái hoài
Cán to, cán nhỏ chăm sóc kỹ
Y tế các anh phục vụ ai?

Mao tiếp tục nói:

- Bộ y tế không phục vụ nhân dân. Đó không phải một bộ của dân, vì dân, lo cho dân. Vậy, chúng ta đặt cho nó một cái tên khác: “Bộ y tế cho các thành phố”, “Bộ y tế cho các ông lớn”. Các bệnh viện của chúng ta có đầy đủ những máy móc, y cụ tối tân, nhưng chúng chẳng được dùng cho những người dân ở nông thôn. Chúng ta đào tạo ra các bác sĩ để họ phục vụ cho các đô thị. Nhưng Trung Quốc có tới 500 triệu nông dân.

Mao yêu cầu phải cải tổ toàn bộ hệ thống y tế, hướng vào phục vụ quần chúng thay vì những cán bộ cao cấp, hướng về nông thôn thay vì các đô thị.

Kể cả việc đào tạo y khoa ông cũng muốn cải tổ. Ông quả quyết:

- Các sinh viên y khoa không cần đọc nhiều sách đến như vậy! Những thầy thuốc nổi tiếng nhất trong lịch sử Trung Quốc như Hoa Đà, Biển Thước, Lý Thời Trân chưa bao giờ học Đại học y khoa. Vào trường y, không cần tốt nghiệp hết cấp chương trình phổ thông trung học, chỉ cần học hết lớp Sơ-Trung là đủ sức học rồi. Người ta chỉ có thể thu nhận được những kiến thức y khoa tốt nhất bằng thực tế.

Mao nói:

- Loại bác sĩ chúng ta cần ở các làng xã không cần phải được đào tạo cao siêu. Chỉ cần anh ta giỏi hơn những thầy mo là đủ. Hơn nữa, trong làng xã chỉ đủ điều kiện cho những thầy thuốc cỡ đó làm việc.

Mao chỉ trích Bộ y tế đã đầu tư gây lãng phí sức lao động, của cải vật chất vào việc nghiên cứu những căn bệnh hiếm, bệnh lạ mà không quan tâm đến những biện pháp phòng ngừa và điều trị những bệnh thông thường. Mao giải thích:

- Tôi không nói chúng ta không cần nghiên cứu y học, mà cần phải sử dụng phần lớn những phương tiện của chúng ta đã có đáp ứng cho nhu cầu của quần chúng hiện nay.

Ông tiếp tục dẫn giải:

- Còn một chuyện lạ nữa. Các bác sĩ lúc nào cũng mang khẩu trang khi khám chữa bệnh cho bệnh nhân. Có phải họ sợ sẽ truyền những căn bệnh họ có cho bệnh nhân không? Không! Tôi nghĩ, họ sợ lây bệnh từ bệnh nhân. Theo ý tôi, các bác sĩ chỉ nên đeo khẩu trang khi nào thực sự cần thiết. Bằng không họ sẽ xây lớp rào ngăn cách giữa bác sĩ và bệnh nhân.

Ông còn muốn đề nghị một điều nữa, bổ nhiệm những y, bác sĩ mới ra trường, chưa có kinh nghiệm gì về nghề nghiệp vào những bệnh viện của các thành phố. Những bác sĩ già dặn, nhiều kinh nghiệm phải được đưa về nông thôn.

- Trong tương lai các nhà y học của chúng ta phải đặt trọng tâm công việc của họ ở các làng xóm.

Tôi bàng hoàng về sự công kích của Mao đối với những nhà y học nổi danh. Nhưng Mao lại chỉ thị cho tôi phải thông báo cho Bộ y tế những ý kiến của ông. Tôi soạn lại một bản tóm tắt về cuộc nói chuyện của chúng tôi ngày 26-6-1965, rồi lập tức nộp cho Bộ Y tế. Hồi đó, tất nhiên tôi không dám nghĩ tới một điều, trong thời kỳ Cách mạng văn hoá cái “Chỉ thị ngày 26 tháng 6” này lại được dùng làm cơ sở để phát động một chiến dịch sẵn sàng phục vụ của những thầy thuốc chân đất trên phạm vi toàn quốc. Những kẻ cực đoan đã sử dụng chỉ thị này để xúi giục đấu tranh giai cấp trong ngành y tế, phá hoại hệ thống y tế của Trung Quốc. Ngoài ra, hồi đó tôi không thể nghĩ rằng, Mao sẽ điều tôi về nông thôn.

***

Việc giải tán và tổ chức lại Ban y tế trung ương đã tạo ra những căng thẳng, hỗn loạn. Trong sự căng thẳng và hỗn loạn đó, những ý nghĩ của Mao đã hoàn toàn lắng xuống. Mao ra lệnh chấm dứt sự ưu đãi y tế đối với các cán bộ lãnh đạo, khi ông biết Lưu Thiếu Kỳ mắc bệnh lao. Mao ra lệnh cho tôi không được dính đến chuyện điều trị cho Lưu Thiếu Kỳ, cũng từ đó tôi không hề biết bệnh tật của Lưu được điều trị ra sao. Tất cả những người trong Nhóm Một chúng tôi đều biết, hành động này của Mao đối với cơ chế y tế cũng chính là một đòn giấu mặt nhằm đánh thẳng vào Lưu Thiếu Kỳ. Trước những sự kiện này, Điền Gia Anh rút ra một điều: “Bây giờ vẫn còn quá sớm để có thể khẳng định Lưu Thiếu Kỳ sẽ là người kế nhiệm Chủ tịch. Chúng ta cũng còn chưa biết Mao có ủng hộ Lưu Thiếu Kỳ hay không. Hôm nay nói thế này, mai nói thế khác. Không ai có thể hiểu ông ta nghĩ gì”. Uông Đông Hưng tán thành nhận xét của Điền Gia Anh.

Chúng tôi đâm ra nghi ngờ chính mình. Tôi không bao giờ nói với ai trong Ban Y tế Trung ương, chính vì Lưu Thiếu Kỳ ốm đau đã khiến Mao cải tổ hệ thống y tế. Đối với chúng tôi trong Nhóm Một, những ai nghe được lời chế giễu, châm chọc của Mao nhằm vào Lưu Thiếu Kỳ, không bao giờ dám nói lại với người khác. Người duy nhất tôi chia xẻ ý nghĩ vui buồn, đó là Uông Đông Hưng.