TIME Công nhân trên thế giới chống lại Liên hiệp Công ty Trung Hoa
Chủ nhật, ngày 29-11-2009
Tạp chí TIME số ra thứ Hai, ngày 7-12-2009
Bữa trưa tại hiện trường của khu mỏ nikel và cobalt Ramu trên những ngọn đồi xa xa của Papua New Guinea là một công việc vội vã, đồ ăn thức uống được nhai ngấu nhai nghiến. Thế nhưng thực đơn thì được chia ra thành hai nhóm phân biệt rõ ràng trong số các công nhân đang ngồi xổm giữa không khí nóng bức, vừa xua đuổi lũ ruồi nhặng vừa nhồi nhét cho đầy cái dạ dày của mình trước khi những ca kíp chín tiếng đồng hồ mỗi ngày, bảy ngày một tuần lại được bắt đầu trở lại. Trong một đám đông hỗn độn là những nhân công bản xứ đang nhai những lát khoai lang và cá hộp được biết đến trong thứ phương ngữ đơn giản là tinpis. Trong một lùm cây khác là những công nhân được đưa sang từ Trung Quốc, họ đào bới trong bát cơm đầy có ngọn những tảng thịt lợn và nước sốt ớt-đậu đen. Người Trung Quốc, được đưa qua bằng đường tàu biển bởi China Metallurgical Group Corp., doanh nghiệp nhà nước từng đầu tư 1,4 tỉ đô la vào vị trí tiền đồn xa nôi đó, có thể chẳng hiểu được cả tiếng Anh lẫn thứ tiếng bồi, hai trong số những ngôn ngữ được sử dụng ở nước này. Người Papua New Guinea [P.N.G.] không nói được tiếng quan thoại [Mandarin]. Thậm chí trong bữa ăn, một sự kiện mà trong lúc đó cả hai nền văn hóa có thể cổ vũ cho cộng đồng và lòng mến khách như thường lệ, thì không khí cũng vẫn bị nặng nề do tình trạng khó thông hiểu lẫn nhau. “Làm sao mà chúng tôi có thể ăn cùng nhau được nếu như mọi thứ đối với chúng tôi đều khác biệt?” Đó là câu hỏi của Shen Jilei, người lần đầu tiên có được trải nghiệm nơi hải ngoại khi anh ta được đưa thẳng từ tỉnh Tứ Xuyên, Trung Quốc tới một quốc gia Nam Thái Bình Dương mà anh ta thậm chí còn không biết là nó tồn tại trên cõi đời này.
Những dấu hiệu về sự va chạm văn hóa có vẻ như có ở khắp những nơi mà tôi lang thang tới trong những khu công trường xây dựng rộng lớn mà vào dịp cuối năm này nó sẽ làm biến đổi một dải rừng nguyên sinh còn hoang sơ và những cánh đồng cỏ trở thành một trong những công trường khai thác nickel lớn nhất trên thế giới. Trên bờ biển Basamuk Bay liền một dải, nơi nhà máy lọc dầu Ramu sẽ được định vị, một kỹ sư xây dựng sinh quán ở Bắc Kinh nói với tôi rằng trước khi người Trung Quốc tới đây, “dân bản xứ sống hoàn toàn mọi rợ và chạy lui chạy tới hầu như trần như nhộng.” Tôi nói với anh ta những nghi ngờ của mình, rằng tôi vừa mới nói chuyện với một dân làng gần đó, người đã mô tả về một cuộc thuyết trình bằng phần mềm PowerPoint mà cô thực hiện mới đây khi trình bày chi tiết những mối quan ngại về môi trường quanh khu mỏ. Vị kỹ sư, giống như nhiều người Trung Quốc khác mà tôi gặp, vẫn tỏ ra không chút xúc động. “Tất cả những gì mà họ làm là nhai quả cau và lười nhác,” anh ta nhận xét. “Họ không biết làm sao để lao động hăng say như người Trung Quốc chúng tôi.”
Ấn tượng mà người Trung Quốc đã để lại nơi nhiều người dân P.N.G. cũng chẳng tốt đẹp gì hơn. Một địa chủ người địa phương có đất đai do cha ông để lại nằm giữa khu mỏ đã tuyên bố, một cách không chắc chắn, rằng nickel sẽ được sử dụng để cung cấp cho một chương trình sản xuất vũ khí bí mật của Trung Quốc. Tại thủ đô Port Moresby, người tài xế của tôi thông báo rằng nếu như một băng nhóm được hình thành để đuổi người Trung Quốc khỏi P.N.G.m thì anh ta sẽ là người đầu tiên tham gia. “Tôi sẽ mài sắc con dao đốn cây của tôi và chặt 10 đến 20 cái đầu,” anh ta tuyên bố. Nỗi bực dọc về thế lực của người Trung Quốc lan rộng sang cả những cơ quan nhà nước, ngay cả khi khu mỏ Ramu hứa hẹn sẽ bổ sung vào 8% cho GDP của nước này. “Tôi biết là người Trung Quốc đang can dự vào khắp nơi trên thế giới và đang đầu tư thành công,” theo lời Rona Nadile, một thư ký trợ lý cho các mối quan hệ chủ thợ. “Thế nhưng điều mà tôi không hiểu nổi là tại sao họ lại quá ngoan cố khi không thèm tôn trọng văn hóa địa phương của chúng tôi. Chúng tôi là một chế độ dân chủ. Họ phải xử sự theo những luật lệ của chúng tôi hoặc là chúng tôi sẽ nổi dậy.”
May, rủi lẫn lộn
Khi Trung Quốc bắt đầu chiến dịch đầu tư trên toàn cầu vào đầu thế kỷ này, dòng tiền chảy cuồn cuộn đã được đón nhận nồng nhiệt, đặc biệt tại những phần của châu Á, Phi và Mỹ Latin từng cảm thấy bị phương Tây bỏ rơi này. Lời hứa của Trung Quốc sẽ không chính trị hóa viện trợ và đầu tư bằng việc trói buộc các điều kiện khó chịu, như nhân quyền phải được cải thiện, đã làm hài lòng nhiều chính phủ. Giữa những năm 2003 và 2008, mức đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Trung Quốc đã tăng vọt – từ 75 triệu lên 5,5 tỉ đô la tại Phi châu, 1 tỉ lên 3,7 tỉ đô la tại Mỹ Latin và nhảy từ 1,5 tỉ lên 43,5 tỉ đô la tại Á châu. Nước Cộng hòa Nhân dân giờ đây xếp hạn như là nhà đầu tư số một tại các quốc gia khác nhau, từ Sudan cho tới Cambodia. Để đổi lấy tài nguyên thiên nhiên cần thiết cung cấp cho cỗ máy kinh tế của Trung Quốc, Bắc Kinh đã bắt đầu một chiến dịch chuyên cần nhằm thu phụ trái tim và khối óc ngoại quốc bằng việc chu cấp tài chính cho các sân vận động, bệnh viện và những văn phòng chính phủ hoang phí. Bộ Ngoại giao Đông Timor đã được xây dựng trang nhã theo kiểu Trung Quốc, trong khi tòa nhà quốc hội lát đá cẩm thạch Guinea-Bissau là một món quà đến từ Bắc Kinh.
Tuy nhiên, một số nước không còn sẵn sàng trải thảm đỏ cho người Trung Quốc đang ngao du trong thiên hạ nữa. Mặc dù những điều kiện ràng buộc về chính trị có thể không đến cùng với túi tiền của Bắc Kinh, nhưng còn có những cái bẫy về kinh tế. Những con đường, những khu mỏ và cơ sở hạ tầng khác được chào bán giảm giá hầu như thường được xây dựng bởi lực lượng quân đội nằm trong số lao động Trung Quốc nhập khẩu vào, làm giảm bớt nguồn lợi tài chính thực cho các quốc gia nhận trợ giúp. Các công ty Trung Quốc đầu tư ở nước ngoài cũng có xu hướng vận chuyển bằng tàu biển hầu như mọi thứ được sử dụng cho việc xây dựng các công trường, từ những gói mì sợi ăn liền cho tới giấy vệ sinh màu hồng phổ biến của Trung Quốc. Điều này không phải chỉ với những công nhân Trung Quốc đã được ký hợp đồng, những người cũng đã lộ diện. Trong vòng một vài năm qua, bà con họ hàng của họ lúc nào cũng tỏ ra muốn hiện thực hóa việc lập các cửa hàng bán đồ ăn giá rẻ của Trung Quốc, đe dọa kế sinh nhai của các doanh nhân bản xứ. Những người dân địa phương có được việc làm ở những dự án được người Trung Quốc cấp vốn than phiền là các ông chủ của họ không lưu ý tới các luật lệ lao động của nước họ trong việc đảm bảo mức lương tối thiểu hoặc việc bảo vệ của tổ chức công đoàn. Trong ba năm qua, những cuộc nổi loạn chống lại người Trung Quốc đã nổ ra ở mọi nơi từ Quần đảo Solomon và Zambia cho tới Tonga và Lesotho. Những căng thẳng cũng đang sục sôi tại Ấn Độ, nơi người Trung Quốc được thu hút vào một số dự án cơ sở hạ tầng lớn. Thậm chí các quan chức cấp cao đang nói toạc ra về chuyện này. Tại Việt Nam, các kế hoạch giành cho một khu mỏ khai thác bauxite mở được người Trung Quốc vận hành đã bị vị Đại tướng anh hùng cách mạng Võ Nguyên Giáp chỉ trích công khai, bởi vì theo như ông nói, về “nguy cơ nghiêm trọng đối với môi trường thiên nhiên và xã hội.”
(Còn tiếp 2 phần)
( The World of China Inc., và trên cả Yahoo News.)
