Tại Việt Nam, nghệ thuật trình diễn đang dành được sự ưa chuộng, như là một cách để xô đổ những giới hạn trong khi phải tránh né hệ thống kiểm duyệt.
Bài của Sonia Kolesnikov-Jessop
Ngày 14-7-2008, từ bản Báo in Quốc tế
Với cái nhìn thoáng qua đầu tiên, chiếc khăn quàng đỏ nhỏ bé mà nghệ sĩ trình diễn người Việt Trần Lương đang phất lên trong không khí đủ cho thấy về một đứa trẻ ngây thơ trong sáng. Thế nhưng đối với một vài thành viên trong số cử tọa người Việt Nam và Trung Quốc của ông, điều ấy mang lại những ký ức về ngôi trường tiểu học, khi họ còn đeo khăn quàng chỉ như muốn nó chứng tỏ về sự ủng hộ của họ đối với chủ nghĩa công sản. Trần Lương, 47 tuổi, vẫn ghi nhớ với những cảm giác lẫn lộn khi ông là đứa bé cuối cùng trong lớp nhận được một chiếc khăn – đã có cái gì đó nằm trong một nỗi lo âu cho cha mẹ ông. Tại buổi biểu diễn, người nghệ sĩ hiện sống ở Hà Nội này đã mời cử toạ cùng tham gia vào bằng cách cầm lấy chiếc khăn và quất vào thân hình trần trụi của ông. Hành động được lặp đi lặp lại, cuối cùng để lại những vết lằn đỏ trên làn da của ông. “Lúc đầu họ có thể còn ái ngại, song thực tế khi họ nhìn thấy màu đỏ trên cơ thể tôi, họ liền quất mạnh bạo hơn, giống như một con người hoang dã khi tỉnh giấc,” ông nói, rồi diễn tả về phản ứng “Quất,” mà ông đã trình diễn tại Bắc Kinh và Thành phố Hồ Chí Minh trong năm nay. “Tôi nghĩ là màu đỏ làm cho người ta phải suy nghĩ.”
Và cuộc trình diễn này không phải là cái gì đó dễ dàng được khuyến khích bởi những người kiểm duyệt nghệ thuật tại Việt Nam. Nghệ thuật trình diễn phần lớn vẫn được coi như là một thứ suy đồi, thứ nghệ thuật của ngoại quốc, quá xa lạ với những giá trị cổ điển của phong cách hội hoạ duy mỹ kinh viện được hưởng ân huệ bởi công an văn hóa của Việt Nam. Thế nhưng trong những năm gần đây, thể loại này đã đều đặn dành được một cách dễ dàng chỗ đứng của mình. Bởi vì bản chất linh hoạt và năng động cố hữu của nó – người nghệ sĩ cần chút ít nguyên vật liệu và có thể trình diễn tác phẩm theo lối ứng khẩu ở bất cứ đâu – những nghệ sĩ Việt Nam đã và đang sử dụng nghệ thuật trình diễn để lặng lẽ xô đổ những giới hạn của những lời bình luận chính trị và xã hội có thể chấp nhận được trong khi tránh được con mắt cảnh giác của người kiểm duyệt. “Như một hình thái biểu cảm, bản chất ngắn gọn của nghệ thuật trình diễn phô bày mọi thứ rõ ràng tới một đám khán giả đông đảo song lại vô hình đối với các nhà chức trách,” đó là nhận xét của Nora Taylor, tác giả của một số cuốn sách về nghệ thuật của Việt Nam và là một giáo sư Trường cao đẳng thuộc Viện Nghệ thuật Chicago.
Thực vậy, hệ thống kiểm duyệt nghệ thuật vẫn phổ biến tại Việt Nam. Những dự án nghệ thuật lớn và các cuộc triển lãm, trình diễn cần có những giấy phép chính thức từ công an văn hóa, và chương trình có thể bị đóng cửa mà không có sự báo trước nào. Vào năm ngoái một cuộc trình diễn sắp đặt của Trương Tân, gồm có một một cái tã khổng lồ của trẻ em được may bằng những túi áo có màu sắc và hình dạng tương tự như những túi áo của cảnh sát giao thông – một kiểu ám chỉ tới những cái túi có khả năng hấp thụ của các giới chức tham nhũng – nhưng đã đột ngột bị dỡ khỏi một cuộc triển lãm tại Viện Goethe Hà Nội [1]. Song nghệ thuật trình diễn, thứ chủ yếu vẫn còn “hoạt động ngầm” tại Việt Nam, thì rất khó lòng để kiểm soát. Các buổi trình diễn thường xảy ra mà không có bất cứ sự quảng cáo trước nào. Thay vào đó, các nghệ sĩ nhờ vào cách nhắn tin qua điện thoại di động và thư điện tử, là một mạng lưới gắn bó các bạn bè và những người hâm mộ lại với nhau để tập hợp thành một nhóm trong những không gian riêng tư, đáng chú ý nhất là căn nhà có nhiều cột kèo của Nguyễn Mạnh Đức, một người cư trú tại Hà Nội từ lâu luôn cổ vũ cho nghệ thuật.
Nghệ thuật trình diễn lần đầu tiên xuất lộ tại Việt Nam vào những năm giữa thập kỷ 90. Trần Lương đã bắt đầu sự nghiệp nghệ thuật của mình như là một họa sĩ theo trường phái trừu tượng, một thành viên của Gang of Five tiếng tăm, một nhóm các nghệ sĩ trẻ nổi lên sau khi chính quyền Cộng sản cuối cùng đã mở cửa đất nước ra với thế giới vào năm 1986. Nhưng ông đã bất đồng với các bạn trong nhóm do các hoạt động của họ ngày càng mang tính thương mại đã làm ông vỡ mộng, rồi ông chuyển qua nghệ thuật trình diễn có tính chất khái niệm vào giữa những năm 1990. Thường thủ vai như là một cố vấn dày kinh nghiệm cho các nghệ sĩ trẻ tuổi hơn, ông giờ đây được coi như là một trong những bậc cha chú về nghệ thuật trình diễn ở Hà Nội cùng với Trương Tân và Đào Anh Khánh.
Trong dăm ba năm qua, các nghệ sĩ trình diễn đã cố gắng thoát ra khỏi bóng tối và thể hiện những tác phẩm của mình ra với công chúng rộng rãi hơn. Năm 2006, Trần Lương đã tổ chức lần đầu tiên “Lễ hội Trình diễn Đom Đóm” tại Hà Nội, nhờ vào sự tài trợ từ Quỹ Trao đổi Phát triển Văn hóa Đan Mạch-Việt Nam. Hai mươi hai nghệ sĩ Việt Nam đã tham gia vào buổi khai mạc lễ hội này. Năm ngoái, một số nghệ sĩ đã dàn dựng chương trình “Tuần lễ Vụng trộm”, với một loạt cuộc trình diễn theo lối ứng tác trên đường phố của Hà Nội, Huế và Thành phố Hồ Chí Minh. Một số tác phẩm đã tỏ ra khá là khiêu khích; Vũ Đức Toàn đã chi trả cho bất cứ thứ gì mà ông cần mua vào ngày đó bằng việc sử dụng tiền trong một chiếc phong bì được gắn kín – một lời bình luận về tình trạng tham nhũng đang diễn ra trên đất nước – và chụp những bức ảnh về những phản ứng khác nhau của công chúng khi ông đi ngang qua.
Mặc dù không phụ thuộc vào một tấm giấy phép, nhưng các cuộc trình diễn trên đường phố có thể nhanh chóng thu hút sự chú ý của công an. “Bạn phải học cách chạy sao cho nhanh,” đó là tâm sự của một nghệ sĩ tham gia trình diễn chương trình “Tuần lễ Vụng trộm”. Đào Anh Khánh [2], người trên thực tế từng công tác trong lực lượng công an văn hóa, đã phải thôi không đếm số lần ông đã cãi lộn với họ. Trong nhiều năm qua, ông bị bắt vài lần, một số trong các chương trình trình diễn của ông đã phải huỷ bỏ và một số tác phẩm của ông đã bị phá hủy. Khi các nghệ sĩ trẻ xin giấy phép tổ chức một “Lễ hội Trình diễn Đom Đóm” mới tại Thành phố Hồ Chí minh vào tháng Năm, các nhà chức trách về văn hóa liền đòi xem trước các hình ảnh video về các tác phẩm trình diễn – một lối kéo dài thời gian đối với một loại hình nghệ thuật thể nghiệm đòi hỏi sự tự nhiên không bị gò bó khi thể hiện. Giờ đây họ đang cố gắng tổ chức lễ hội này vào tháng Tám, song một số nghệ sĩ từng làm việc tận lực từ ban đầu đã phải rút lui, có thể do lo ngại về những người kiểm duyệt. Ít nhất họ sẽ có được niềm khích lệ mới cho nghệ thuật của mình [3].
[1] Trên trang talawas từng có bài về cuộc triển lãm này.
[2] Đã có rất nhiều bài viết về nghệ sĩ Đào Anh Khánh (VnExpress)
[3] Cũng chủ đề quản lý, kiểm duyệt nghệ thuật, mời bà con tham khảo quan điểm của Ba Sàm qua bài “Văn hóa quản lý trong quản lý văn hóa“ (Đã đăng trên tạp chí Tia Sáng).
* Ảnh: tác phẩm “Ngôi đền của Tình yêu” của Nguyễn Quang Huy (talawas)
Hiệu đính: Blogger Trần Hoàng
Bản tiếng Việt © Ba Sàm 2008
——
Words Cannot Express
In Vietnam, performance art is gaining favor as a way to push boundaries while evading censorship.
Sonia Kolesnikov-Jessop
July 14, 2008
International Edition
At first glance, the little red scarf that Vietnamese performance artist Tran Luong is snapping through the air appears innocent enough. But for some members of his Vietnamese and Chinese audiences, it brings back memories from primary school, when they wore scarves just like it in recognition of their support for communism. Tran Luong, 47, still remembers with mixed feelings being the last boy of his class to get one–something of a worry for his parents. As the performance progresses, the Hanoi-based artist invites the audience to participate by taking the scarf and whipping his bare torso. The repeated action eventually leaves deep red imprints on his skin. “They might be timid at first, but actually when they see the red on my body, they do more, like a wild person waking up,” he says, describing the reaction to “Welt,” which he has performed in Beijing and Ho Chi Minh City this year. “I think the red makes people think.”
And that is not something readily encouraged by the artistic censors in Vietnam. Performance art is still largely viewed as a decadent, foreign art form, far removed from the classical values of the academic beaux-arts painting style favored by Vietnam’s cultural police. But in recent years, the genre has been steadily gaining ground. Because of its inherent mobility and fleeting nature–the artist needs few materials and can perform the impromptu work anywhere–Vietnamese artists have been using performance art to quietly push the boundaries of acceptable social and political commentaries while avoiding the censor’s watchful eye. “As a form of expression, performance’s ephemeral nature offers visibility to a wide audience but invisibility to the authorities,” says Nora Taylor, the author of several books on Vietnamese art and a professor at the School of the Art Institute of Chicago.
Indeed, censorship of the arts remains rife in Vietnam. Major art projects and exhibitions need official permits from the cultural police, and shows can be shut down with no warning. Last year an installation by Truong Tan, involving a giant diaper lined with pockets resembling those worn by traffic police officers–a reference to the absorbent pockets of corrupt officers–was abruptly removed from an exhibition at the Goethe-Institut in Hanoi. But performance art, which remains primarily “underground” in Vietnam, is much harder to control. Performances often happen without any prior advertising. Instead, artists rely on text-messaging and e-mailing a close-knit network of friends and fans who congregate at a handful of private spaces, most notably the stilt house of Nguyen Manh Duc, a longtime supporter of the art in Hanoi.
Performance art first took off in Vietnam in the mid-’90s. Tran Luong began his artistic career as an abstract painter, a member of the renowned Gang of Five, a group of young artists who rose to pre-eminence after the Communist government finally opened up in 1986. But he fell out with his peers, whose increasingly commercial works disillusioned him, and switched to conceptual performance art in the mid-1990s. Often acting as a mentor to younger artists, he is now considered one of the fathers of performance art in Hanoi, along with Truong Tan and Dao Anh Khanh.
In the last couple of years, performance artists have tried to move out of the shadows and present their works to a wider public. In 2006, Tran Luong organized the first “Dom Dom Performance Festival” in Hanoi, thanks to funding from the Denmark-Vietnam Cultural Development Exchange Fund. Twenty-two Vietnamese artists participated in that inaugural festival. Last year several artists engineered “Sneaky Week,” a series of impromptu performances on the streets of Hanoi, Hua and Ho Chi Minh City. Some of the works were quite provocative; Vu Duc Toan paid for anything he needed that day using money in a sealed envelope–a commentary on the country’s ongoing corruption–and captured in photos the various reactions of the people he crossed paths with.
Though they don’t require a permit, street performances can quickly attract the attention of the police. “You learn how to run fast,” says one artist who performed in “Sneaky Week.” Dao Anh Khanh, who once actually worked for the cultural police, has stopped counting the number of run-ins he has had with them. Over the years, he has been arrested several times, some of his shows have been canceled and some of his works destroyed. When young artists sought permission to organize a new “Dom Dom Performance Festival” in Ho Chi Minh City in May, the cultural authorities asked to see advance videos of the performance work–a stretch for an experimental art form that is meant to be performed spontaneously. They are now trying to organize the festival for August, but some of the artists who had originally committed have backed out, maybe fearing the censors. At least they’ll have new fuel for their art.i
Không được vào cấp ủy nếu vợ, con sai phạm (PLTP 29-1-10)
Phía sau vụ kỷ luật Chủ tịch tỉnh Bình Thuận
Tình hình an ninh, xã hội năm 2009
- Vietnam leads Asian charge in G3 (IFR).
Wei Jingsheng: China and Vietnam, economic giants on the brink of change or collapse (Asia News).
Việt Nam đứng trước nguy cơ thiếu việc làm bền vững?--- CafeF
Giới khoa học muốn được phản hồi các ý kiến đóng góp (TTrẻ)
- Thụy Điển hỗ trợ đào tạo cho gần 3.000 nhà báo (TTXVN)
- Soldier’s remains recently returned from Vietnam (Chron – Texas News).
'Vietnam Declassified' (Washington Times 29-1-10)
Châu Á sống chung với con rồng Trung Quốc
Thế giới lo lắng thái quá về Trung Quốc-- CafeF
