-Khi lịch sử bị ... photoshop! (vietstudies)
Nhân đọc bài Điều tiếc nuối của điệp viên Phạm Xuân Ẩn (VNN 2-10-14), có hình bên trái là hình trong bản tiếng Việt của cuốn sách của Larry Berman về ông Ẩn, chợt thấy nó khác với hình trong nguyên bản tiếng Anh của cuốn sách này. Người bị "biến mất" là Bùi Tín.
– Gs. Larry Berman, tác giả cuốn bestseller “Điệp viên hoàn hảo” chia sẻ những tiếc nuối và suy tư của huyền thoại tình báo Phạm Xuân Ẩn thời hậu chiến.
>> Kỳ 1: Điệp viên Phạm Xuân Ẩn thực sự là ai?
>> Huyền thoại về cụm tình báo H.63 anh hùng
VietNamNet trân trọng giới thiệu kỳ cuối cuộc trực tuyến với sử gia Larry Berman.
Không còn bí mật lớn nào cần che giấu
Nhà báo Việt Lâm: Chúng tôi nhận được một câu hỏi từ nhà báo Đỗ Hùng, dịch giả ấn bản thứ hai: Trong quá trình đọc và dịch cuốn sách của ông ra Tiếng Việt, tôi có cảm tưởng rằng ông còn rất nhiều điều bí mật chưa kể về Phạm Xuân Ẩn. Vậy kể từ khi ấn bản thứ hai ra mắt độc giả, ông có ý định tiết lộ những bí mật này không? Bí mật nào mà ông có thể tiết lộ ngay bây giờ?
Gs Larry Berman (cười): Đỗ Hùng là một phóng viên rất giỏi. Anh ấy không ngừng đặt ra các câu hỏi sắc sảo. Nhưng tôi có thể nói rằng không có bí mật nào cả. Có một hai chuyện mà Ẩn có chia sẻ với tôi nhưng tôi sẽ không bao giờ nói với bất kỳ ai. Bởi vì những chuyện này không phải bí mật gì ghê gớm cả mà nó mang tính cá nhân về một vài người. Chừng nào họ còn sống thì tôi không thể kể những câu chuyện đó được.
Nhưng có thể khẳng định những gì mà Phạm Xuân Ẩn có thể chia sẻ với tôi về những bí mật trong đời tình báo của ông ấy, tôi đã đưa cả vào trong ấn bản mới này. Và trong bộ phim sắp tới về Phạm Xuân Ẩn, chúng tôi cũng sẽ cố gắng bổ sung thêm một số tình tiết mới.
Việt Lâm:Có lẽ câu trả lời này của ông đã phần nào giải đáp cho thắc mắc của nhiều độc giả rằng liệu trong vài năm tới ông có ý định công bố một ấn bản cập nhật khác của cuốn sách với các chi tiết mới hay không?
Gs Larry Berman: Tôi nghĩ rằng những chi tiết mới không đủ để xuất bản một ấn bản cập nhật mới. Bản dịch lần này đã cập nhật rất nhiều tư liệu mới và góc nhìn mới rồi. Tôi đang cân nhắc về khả năng viết một cuốn sách về lưới tình báo H.63. Tư Cang (trưởng nhóm tình báo H.63) chẳng hạn, là một nhân vật rất thú vị, đúng không? Ông ấy đã bày tỏ sự hứng thú đối với đề án này. Chỉ có một vấn đề đối với tôi là Ẩn có thể nói tiếng Anh rất tốt, vì thế tôi có thể nói chuyện dễ dàng với ông ấy. Nhưng hầu hết các thành viên khác của H.63 không nói được tiếng Anh giỏi như Ẩn. Điều đó sẽ khó khăn hơn cho tôi vì tôi không nói được tiếng Việt. Vì thế, tôi vẫn đang nghĩ xem phải làm như thế nào.
Một lần nữa tôi muốn độc giả hiểu rằng tôi không còn bí mật lớn nào để che giấu. Tôi đã cố gắng đưa tất cả vào cuốn sách, trừ những điều riêng tư mà Ẩn chia sẻ với tôi, vốn không phải là những chuyện động trời gì.
Gs Larry Berman xem câu hỏi do độc giả gửi về. Ảnh: Lê Anh Dũng
Giằng xé nội tâm của một điệp viên huyền thoại
Việt Lâm:Khi đọc cuốn sách của ông, tôi có cảm nhận rất rõ là ông đã khắc họa nên một Phạm Xuân Ẩn sống rất thật trong vỏ bọc của mình. Tôi hiểu vì sao ông đã gọi đó là một cuộc đời hai mặt phi thường. Nhưng không ít độc giả vẫn lấy làm khó tin rằng làm sao mà một điệp viên có thể sống thật giữa những lời nói dối. Sau khi gặp gỡ ông Ẩn nhiều như vậy, ông nghĩ làm thế nào mà ông Ẩn làm được điều đó?
Gs Larry Berman: Câu hỏi này đã động đến điểm cốt lõi của Phạm Xuân Ẩn: đó là ông ấy đang che dấu một vai diễn trong nội tâm. Làm thế nào mà ông ấy làm được điều đó. Tôi và Ẩn đã trò chuyện rất nhiều về điều này. Để tồn tại, Ẩn phải trở thành mặt nạ của chính mình. Để thành công trong vai trò một điệp viên, ông ấy phải trở thành một nhà báo kỳ cựu. Và ông ấy đã hoàn toàn trở thành con người vỏ bọc đó bởi vì ông ấy đã không phạm phải một sơ xuất nào cả. Vậy đó, bằng cách trở thành con người đó và sống với cái mặt nạ đó trong suốt một thời gian dài, Ẩn đã là một điệp viên thành công.
Vấn đề là hậu quả xảy đến với Ẩn khi chiến tranh qua đi. Bởi vì lúc đó, Ẩn không còn phải làm một điệp viên nữa. Vậy lúc này ai là Phạm Xuân Ẩn? Ông ấy không biết bởi vì theo nhiều cách khác nhau, ông ấy đã sống trong vỏ bọc của mình và trở thành một người khác trong một thời gian quá dài. Ông ấy sẽ trở lại là ai đây? Nếu ông ấy phải trở lại con người trước kia của mình thì đó là một chàng thanh niên 25 tuổi, mà giờ ông ấy đã 50 rồi. Ẩn đã phải sống với điều đó trong suốt phần đời còn lại của mình.
Việt Lâm:Ông đã đề cập đến một phần quan trọng, đó là những gì ông Ẩn phải đối diện khi chiến tranh qua đi. Nhiều độc giả cũng tò mò muốn biết những suy nghĩ của ông Phạm Xuân Ẩn sau năm 1975. Ông ấy có chia sẻ với ông về điều gì mà ông ấy cảm thấy hối tiếc nhất trong đời mình không?
Gs. Larry Berman: Trong cuốn sách của mình, tôi đã thảo luận khá kỹ về hai câu hỏi này. Câu hỏi thứ nhất: “Ẩn có bàn luận với tôi về những suy tư của ông ấy về Việt Nam sau chiến tranh không?”. Câu trả lời là có. Và tôi không nghĩ có gì bí mật trong chuyện này, rằng ông Ẩn cảm thấy khá thất vọng. Ông ấy đã nghĩ rằng tiến trình hòa giải sẽ diễn ra nhanh chóng giữa Nam và Bắc, giữa Việt Nam và Mỹ. Rồi ông ấy nhận ra mình thật sự ngây thơ khi nghĩ vậy. Một thời gian dài, Ẩn cảm thấy lạc lõng trong cuộc sống mới.
Có một lần, tôi hỏi ông ấy rằng ông có cảm thấy hối tiếc vì đã quay về Việt Nam mà không ở lại Mỹ không. Ông ấy trả lời rằng ông ấy chưa bao giờ hối tiếc về điều đó. Trở về là nghĩa vụ và trách nhiệm của ông. Toi cũng hỏi rằng ông có tiếc là đã không rời Việt Nam cùng vợ con vào năm 1975 không. Ông ấy nói rằng ông ấy có tiếc nhưng ông ấy không thể bỏ lại mẹ mình. Lúc đó mẹ ông Ẩn đã già yếu và không thể ra đi cùng gia đình được. Đó là lý do cuối cùng chỉ có vợ và con ông đi thôi. Còn ông Ẩn phải chờ chỉ đạo từ Hà Nội về việc liệu ông ấy có nên sang Mỹ và tiếp tục nhiệm vụ, có lẽ là báo cáo những gì diễn ra ở Mỹ.
Ẩn không bao giờ hối tiếc về việc đã tham gia cách mạng hay về những gì mình đã làm. Ông ấy chỉ tiếc rằng giá như sau chiến tranh, mọi việc xảy đến với Việt Nam theo chiều hướng tốt đẹp hơn và tránh được những sai lầm mà sau này nhiều nhà lãnh đạo đã thừa nhận. Ông ấy đã nói rất nhiều với tôi về việc này.
Và Ẩn cũng rất buồn khi mình không có cơ hội trở lại thăm California và trường đại học mà ông ấy đã theo học. Khi tôi gặp Ẩn lần đầu, ông ấy mang theo một cái hộp, trong đó cất giữ tất cả những kỷ vật khi ông còn là một sinh viên ở California. Chiếc hộp này có vị trí riêng tư quan trọng nhất trong cuộc đời ông ấy. Bạn có thể hiểu được rằng, nó có ý nghĩa như thế nào đối với Ẩn. Tôi nghĩ có lẽ đó là tiếc nuối lớn nhất của ông về mặt cá nhân.
Việt Lâm: Những gì mà ông mô tả về Phạm Xuân Ẩn khiến cho tôi cảm nhận được khá rõ nỗi cô độc của một điệp viên. Tôi nghĩ có lẽ đó là cảnh ngộ chung của rất nhiều điệp viên. Tôi cũng cảm thấy dường như ông ấy là một con người chất chứa nhiều mâu thuẫn nội tại. Ông nghĩ sao về điều này?
Gs Larry Berman: Phạm Xuân Ẩn đã hoạt động trong vỏ bọc của một nhà báo, vì thế ông ấy đã được trải nghiệm cách thức làm báo theo kiểu Mỹ, sự tự do ngôn luận, khả năng nghĩ và viết theo một lối khác hẳn. Ẩn mong ước những điều đó sẽ đến với Việt Nam. Đó là giấc mơ của ông ấy. Khi chiến tranh qua đi, ông ấy nghĩ rằng người ta sẽ quay sang nói với ông ấy rằng: “Được rồi, những gì ông đã học rất hữu ích, vậy ông nghĩ gì về báo chí, về những cách thức tư duy mới đã giúp ông trở thành một tính cách thú vị và lôi cuốn như thế”. Nhưng rồi Ẩn cảm nhận được rằng không ai thực sự hứng thú với những điều đó cả. Ông ấy không thể thực hành những kỹ năng của mình. Ông ấy cũng không thể tiếp tục làm báo nữa. Ẩn cảm thấy rất mâu thuẫn và vì thế ông ấy phải im lặng.
Ý tôi là những gì đã xảy ra là vì Ẩn đã làm một cuộc đánh đổi. Tôi đã viết về điều này trong cuốn sách. Ông ấy chấp nhận im lặng. Đổi lại, chính phủ cho phép con trai cả của ông ấy được đi Mỹ du học ngành báo chí. Phạm Xuân Hoàng Ân giành được học bổng Fulbright và quay trở lại Việt Nam. Vậy là con trai ông đã có đủ mọi điều kiện để sống cuộc đời mà Ẩn không thể. Ngày hôm nay, con trai Phạm Xuân Ẩn đang sống trong giấc mơ đó. Hoàng Ân là một trong những người quan trọng của một nước Việt Nam mới, một người phát ngôn xuất sắc cho cả Việt Nam và Mỹ.
Việt Lâm: Tôi nghĩ thật may mắn khi giờ đây tất cả mọi người, trong đó có các nhà lãnh đạo có thể nhìn lại những ấu trĩ một thời với cái nhìn cởi mở. Nhờ thế, ông mới có thể viết về Phạm Xuân Ẩn theo góc nhìn đó và xuất bản cuốn sách ở Việt Nam.
Gs Larry Berman: Vâng, đó là một thay đổi lớn, một Việt Nam mới. Nếu là 10 năm trước, chắc cuốn sách này không thể xuất bản. Tôi cũng rất hy vọng một ngày nào đó, chúng ta có thể được đọc tất cả các báo cáo của Phạm Xuân Ẩn. Một số sử gia trẻ có thể viết sách và độc giả khi đọc sách của họ sẽ bảo rằng: ồ, tôi nhớ rằng nhiều năm trước ông Larry Berman cũng có viết sách về ông Ẩn. Nếu ông ấy được tiếp cận tất cả các báo cáo này, chắc ông ấy có thể viết một cuốn sách hay hơn.
Và tôi cũng muốn chia sẻ với khán giả sự hào hứng của mình khi tôi gặp nhà biên kịch cho 30 tập phim về ông Ẩn dựa trên cuốn sách này. Tôi nghĩ bộ phim này sẽ rất hấp dẫn bởi nó trung thành với cuộc đời của Phạm Xuân Ẩn ở cấp độ cá nhân.
Sử gia Larry Berman. Ảnh: Lê Anh Dũng
Độc giả Khánh Duy hỏi: Còn điều gì mà ông thấy tiếc đã không hỏi ông Ẩn không?
Gs Larry Berman: Ồ, nếu nói về điều này thì phải mất 2 tiếng nữa để trả lời, bởi có rất nhiều điều tôi nuối tiếc đã không hỏi Ẩn. Bởi vì bây giờ tôi đã am hiểu nhiều chuyện hơn và lẽ ra tôi nên hỏi ông ấy kỹ hơn: Một số huân chương mà ông ấy được trao tặng mà tôi thậm chí không biết cho đến khi cuốn sách ra mắt. Tôi cũng muốn biết nhiều hơn về vai trò của Ẩn trong chiến dịch Lam Sơn 719, một chiến dịch quân sự rất quan trọng mà bây giờ chúng ta đã biết phần đóng góp của Ẩn. Giá mà tôi có thể hỏi ông ấy về báo cáo mà ông ấy đã viết. Tôi cũng muốn hỏi về một số vấn đề liên quan đến CIA.
Một bộ phim về tình yêu chứ không phải show lịch sử nhàm chán
Việt Lâm:Độc giả đang mong chờ bộ phim về Phạm Xuân Ẩn ra mắt năm sau. Chắc đây sẽ là một bộ phim hấp dẫn. Việt Nam cũng có nhiều bộ phim về lịch sử được nhà nước tài trợ, nhưng không lôi cuốn được nhiều khán giả đến rạp lắm. Là một tác giả viết lịch sử, ông nghĩ nhân tố nào sẽ khiến cho một bộ phim hay một cuốn sách lịch sử hấp dẫn đối với bạn đọc?
Gs Larry Berman: Tôi mừng vì bạn đã hỏi câu này. Bộ phim truyền hình này có 30 tập, được chế tác dựa trên cuốn sách của tôi. Vì vậy, nó không phải là phim tài liệu lịch sử. Nó là một bộ phim truyền hình nhiều tập, cho nên chất kịch tính đậm nét hơn nhiều. Nhà biên kịch Phạm Thùy Nhân có cách viết khác hẳn với các phim tài liệu lịch sử.
Bộ phim sẽ không xây dựng dựa theo trật tự tuyến tính như trong cuốn sách. Đó là một câu chuyện về một số phận, một tính cách và về tình yêu: tình yêu của Ẩn đối với đất nước, tình yêu với người bạn gái ở California, tình yêu đối với người vợ và gia đình, và cả tình yêu đối với giấc mơ của Phạm Xuân Ẩn. Hi vọng là bộ phim sẽ hấp dẫn người xem. Nhà sản xuất Cát Tiên Sa muốn làm một bộ phim kịch tính, chứ không phải là một show lịch sử nhàm chán.
Một bạn đọc gửi câu hỏi: Trong cuộc họp báo lần trước, ông đã hứa sẽ công bố các băng ghi âm các cuộc nói chuyện với Phạm Xuân Ẩn. Chúng tôi rất nóng lòng được nghe trực tiếp giọng ông ấy. Hi vọng trong tương lai ông sẽ sớm công bố các tài liệu này?
Gs Larry Berman: Vâng, dự định của tôi là sẽ công bố tất cả các băng ghi âm này. Tôi sẽ để mọi nhà nghiên cứu trên thế giới có thể tiếp cận với chúng. Việc công bố sẽ diễn ra trong thời gian rất ngắn sắp tới để mọi người có thể nghe được tiếng ông Ẩn bất kỳ lúc nào. Tôi rất hạnh phúc vì điều đó.
Đại tướng Võ Nguyên Giáp trò chuyện với Thiếu tướng tình báo Phạm Xuân Ẩn. Ảnh tư liệu
Việt Lâm: Thời gian không còn nhiều, xin hỏi ông một câu cuối cùng. Ông đã nói rằng cuốn sách không chỉ nói về nghề tình báo, mà hơn thế, ông muốn kể câu chuyện cuộc đời một điệp viên. Vậy còn thông điệp nào ông muốn chia sẻ với độc giả Việt Nam không?
Gs Larry Berman: Cuốn sách viết về nghề tình báo và về một nhà tình báo nhưng câu chuyện lớn hơn thế là về cuộc đời của một con người, về cách thức mà ông ấy đã đàm phán, các xung đột và thách thức của cuộc đời ấy và làm thế nào mà cuộc đời ấy trở nên phi thường. Bởi thế, đó là câu chuyện về lòng yêu nước, về sự tận tụy phục vụ quốc gia, về tình báo và hòa giải.
Tôi muốn cho các bạn xem bức ảnh này. Đây là bức ảnh chụp Ẩn và con trai ông ấy trên con tàu chiến Mỹ đầu tiên thăm cảng Sài Gòn kể từ khi chiến tranh kết thúc, vào năm 2003. Ẩn là khách VIP. Trong cuốn sách, Ẩn có nói rằng ông ấy có thể hạnh phúc mà nhắm mắt xuôi tay trong ngày hôm ấy bởi vì chiến tranh đã thực sự đi qua, và Việt Nam và Mỹ đang trên đường đi tới một tình bạn và sự hòa giải đích thực. Mọi thứ ông ấy đã làm đã đạt tới đỉnh cao và ngày hôm ấy.
Vâng, câu chuyện của Phạm Xuân Ẩn là câu chuyện của một điệp viên hoàn hảo, nhưng cũng là câu chuyện phi thường của một con người đã đi từ vị thế một điệp viên hàng đầu, một vị tướng, một người anh hùng trong cuộc cách mạng trở thành một trong những người quan trọng nhất đóng góp vào tiến trình hòa giải giữa hai đất nước cựu thù. Đó là một câu chuyện thật khó tin!
Việt Lâm: Để thay lời kết, chúng tôi muốn nhắc đến một slogan rất hay của NXB cuốn Điệp viên hoàn hảo, đó là: Ngày hôm qua không bao giờ chết. Sự quan tâm của rất nhiều người Việt Nam hôm nay đối với các nhân vật, câu chuyện của lịch sử đã minh chứng cho điều này. Mỗi người hôm nay khi tìm về các câu chuyện quá khứ cũng mong muốn tìm thấy những bài học, những gợi mở đáng suy ngẫm cho hôm nay và tương lai. Xin cảm ơn Gs. Larry Berman vì những chia sẻ của ông. Xin cảm ơn bạn đọc VietNamNet đã gửi câu hỏi tham gia và cảm ơn nhà báo Đỗ Ngân Phương đã phiên dịch chính xác và truyền cảm cho cuộc trò chuyện hôm nay.
• VietNamNet
-Huyền thoại Phạm Xuân Ẩn
(Đất Việt) 11h20 sáng 20/9/2006, Thiếu tướng tình báo Phạm Xuân Ẩn trút hơi thở cuối cùng. Mới đó đã 5 năm, 5 năm vắng bóng ông, nhưng tiếng cười và những câu chuyện dí dỏm của ông luôn ẩn hiện trong tâm trí bạn bè ông, đồng đội ông.
Phạm Xuân Ẩn và các đồng nghiệp ở tạp chí Times.
-Huyền thoại Phạm Xuân Ẩn
-
Nhân đọc bài Điều tiếc nuối của điệp viên Phạm Xuân Ẩn (VNN 2-10-14), có hình bên trái là hình trong bản tiếng Việt của cuốn sách của Larry Berman về ông Ẩn, chợt thấy nó khác với hình trong nguyên bản tiếng Anh của cuốn sách này. Người bị "biến mất" là Bùi Tín.
– Gs. Larry Berman, tác giả cuốn bestseller “Điệp viên hoàn hảo” chia sẻ những tiếc nuối và suy tư của huyền thoại tình báo Phạm Xuân Ẩn thời hậu chiến.>> Kỳ 1: Điệp viên Phạm Xuân Ẩn thực sự là ai?
>> Huyền thoại về cụm tình báo H.63 anh hùng
VietNamNet trân trọng giới thiệu kỳ cuối cuộc trực tuyến với sử gia Larry Berman.
Không còn bí mật lớn nào cần che giấu
Nhà báo Việt Lâm: Chúng tôi nhận được một câu hỏi từ nhà báo Đỗ Hùng, dịch giả ấn bản thứ hai: Trong quá trình đọc và dịch cuốn sách của ông ra Tiếng Việt, tôi có cảm tưởng rằng ông còn rất nhiều điều bí mật chưa kể về Phạm Xuân Ẩn. Vậy kể từ khi ấn bản thứ hai ra mắt độc giả, ông có ý định tiết lộ những bí mật này không? Bí mật nào mà ông có thể tiết lộ ngay bây giờ?
Gs Larry Berman (cười): Đỗ Hùng là một phóng viên rất giỏi. Anh ấy không ngừng đặt ra các câu hỏi sắc sảo. Nhưng tôi có thể nói rằng không có bí mật nào cả. Có một hai chuyện mà Ẩn có chia sẻ với tôi nhưng tôi sẽ không bao giờ nói với bất kỳ ai. Bởi vì những chuyện này không phải bí mật gì ghê gớm cả mà nó mang tính cá nhân về một vài người. Chừng nào họ còn sống thì tôi không thể kể những câu chuyện đó được.
Nhưng có thể khẳng định những gì mà Phạm Xuân Ẩn có thể chia sẻ với tôi về những bí mật trong đời tình báo của ông ấy, tôi đã đưa cả vào trong ấn bản mới này. Và trong bộ phim sắp tới về Phạm Xuân Ẩn, chúng tôi cũng sẽ cố gắng bổ sung thêm một số tình tiết mới.
Việt Lâm:Có lẽ câu trả lời này của ông đã phần nào giải đáp cho thắc mắc của nhiều độc giả rằng liệu trong vài năm tới ông có ý định công bố một ấn bản cập nhật khác của cuốn sách với các chi tiết mới hay không?
Gs Larry Berman: Tôi nghĩ rằng những chi tiết mới không đủ để xuất bản một ấn bản cập nhật mới. Bản dịch lần này đã cập nhật rất nhiều tư liệu mới và góc nhìn mới rồi. Tôi đang cân nhắc về khả năng viết một cuốn sách về lưới tình báo H.63. Tư Cang (trưởng nhóm tình báo H.63) chẳng hạn, là một nhân vật rất thú vị, đúng không? Ông ấy đã bày tỏ sự hứng thú đối với đề án này. Chỉ có một vấn đề đối với tôi là Ẩn có thể nói tiếng Anh rất tốt, vì thế tôi có thể nói chuyện dễ dàng với ông ấy. Nhưng hầu hết các thành viên khác của H.63 không nói được tiếng Anh giỏi như Ẩn. Điều đó sẽ khó khăn hơn cho tôi vì tôi không nói được tiếng Việt. Vì thế, tôi vẫn đang nghĩ xem phải làm như thế nào.
Một lần nữa tôi muốn độc giả hiểu rằng tôi không còn bí mật lớn nào để che giấu. Tôi đã cố gắng đưa tất cả vào cuốn sách, trừ những điều riêng tư mà Ẩn chia sẻ với tôi, vốn không phải là những chuyện động trời gì.
Gs Larry Berman xem câu hỏi do độc giả gửi về. Ảnh: Lê Anh Dũng
Giằng xé nội tâm của một điệp viên huyền thoại
Việt Lâm:Khi đọc cuốn sách của ông, tôi có cảm nhận rất rõ là ông đã khắc họa nên một Phạm Xuân Ẩn sống rất thật trong vỏ bọc của mình. Tôi hiểu vì sao ông đã gọi đó là một cuộc đời hai mặt phi thường. Nhưng không ít độc giả vẫn lấy làm khó tin rằng làm sao mà một điệp viên có thể sống thật giữa những lời nói dối. Sau khi gặp gỡ ông Ẩn nhiều như vậy, ông nghĩ làm thế nào mà ông Ẩn làm được điều đó?
Gs Larry Berman: Câu hỏi này đã động đến điểm cốt lõi của Phạm Xuân Ẩn: đó là ông ấy đang che dấu một vai diễn trong nội tâm. Làm thế nào mà ông ấy làm được điều đó. Tôi và Ẩn đã trò chuyện rất nhiều về điều này. Để tồn tại, Ẩn phải trở thành mặt nạ của chính mình. Để thành công trong vai trò một điệp viên, ông ấy phải trở thành một nhà báo kỳ cựu. Và ông ấy đã hoàn toàn trở thành con người vỏ bọc đó bởi vì ông ấy đã không phạm phải một sơ xuất nào cả. Vậy đó, bằng cách trở thành con người đó và sống với cái mặt nạ đó trong suốt một thời gian dài, Ẩn đã là một điệp viên thành công.
Vấn đề là hậu quả xảy đến với Ẩn khi chiến tranh qua đi. Bởi vì lúc đó, Ẩn không còn phải làm một điệp viên nữa. Vậy lúc này ai là Phạm Xuân Ẩn? Ông ấy không biết bởi vì theo nhiều cách khác nhau, ông ấy đã sống trong vỏ bọc của mình và trở thành một người khác trong một thời gian quá dài. Ông ấy sẽ trở lại là ai đây? Nếu ông ấy phải trở lại con người trước kia của mình thì đó là một chàng thanh niên 25 tuổi, mà giờ ông ấy đã 50 rồi. Ẩn đã phải sống với điều đó trong suốt phần đời còn lại của mình.
Việt Lâm:Ông đã đề cập đến một phần quan trọng, đó là những gì ông Ẩn phải đối diện khi chiến tranh qua đi. Nhiều độc giả cũng tò mò muốn biết những suy nghĩ của ông Phạm Xuân Ẩn sau năm 1975. Ông ấy có chia sẻ với ông về điều gì mà ông ấy cảm thấy hối tiếc nhất trong đời mình không?
Gs. Larry Berman: Trong cuốn sách của mình, tôi đã thảo luận khá kỹ về hai câu hỏi này. Câu hỏi thứ nhất: “Ẩn có bàn luận với tôi về những suy tư của ông ấy về Việt Nam sau chiến tranh không?”. Câu trả lời là có. Và tôi không nghĩ có gì bí mật trong chuyện này, rằng ông Ẩn cảm thấy khá thất vọng. Ông ấy đã nghĩ rằng tiến trình hòa giải sẽ diễn ra nhanh chóng giữa Nam và Bắc, giữa Việt Nam và Mỹ. Rồi ông ấy nhận ra mình thật sự ngây thơ khi nghĩ vậy. Một thời gian dài, Ẩn cảm thấy lạc lõng trong cuộc sống mới.
Có một lần, tôi hỏi ông ấy rằng ông có cảm thấy hối tiếc vì đã quay về Việt Nam mà không ở lại Mỹ không. Ông ấy trả lời rằng ông ấy chưa bao giờ hối tiếc về điều đó. Trở về là nghĩa vụ và trách nhiệm của ông. Toi cũng hỏi rằng ông có tiếc là đã không rời Việt Nam cùng vợ con vào năm 1975 không. Ông ấy nói rằng ông ấy có tiếc nhưng ông ấy không thể bỏ lại mẹ mình. Lúc đó mẹ ông Ẩn đã già yếu và không thể ra đi cùng gia đình được. Đó là lý do cuối cùng chỉ có vợ và con ông đi thôi. Còn ông Ẩn phải chờ chỉ đạo từ Hà Nội về việc liệu ông ấy có nên sang Mỹ và tiếp tục nhiệm vụ, có lẽ là báo cáo những gì diễn ra ở Mỹ.
Ẩn không bao giờ hối tiếc về việc đã tham gia cách mạng hay về những gì mình đã làm. Ông ấy chỉ tiếc rằng giá như sau chiến tranh, mọi việc xảy đến với Việt Nam theo chiều hướng tốt đẹp hơn và tránh được những sai lầm mà sau này nhiều nhà lãnh đạo đã thừa nhận. Ông ấy đã nói rất nhiều với tôi về việc này.
Và Ẩn cũng rất buồn khi mình không có cơ hội trở lại thăm California và trường đại học mà ông ấy đã theo học. Khi tôi gặp Ẩn lần đầu, ông ấy mang theo một cái hộp, trong đó cất giữ tất cả những kỷ vật khi ông còn là một sinh viên ở California. Chiếc hộp này có vị trí riêng tư quan trọng nhất trong cuộc đời ông ấy. Bạn có thể hiểu được rằng, nó có ý nghĩa như thế nào đối với Ẩn. Tôi nghĩ có lẽ đó là tiếc nuối lớn nhất của ông về mặt cá nhân.
Việt Lâm: Những gì mà ông mô tả về Phạm Xuân Ẩn khiến cho tôi cảm nhận được khá rõ nỗi cô độc của một điệp viên. Tôi nghĩ có lẽ đó là cảnh ngộ chung của rất nhiều điệp viên. Tôi cũng cảm thấy dường như ông ấy là một con người chất chứa nhiều mâu thuẫn nội tại. Ông nghĩ sao về điều này?
Gs Larry Berman: Phạm Xuân Ẩn đã hoạt động trong vỏ bọc của một nhà báo, vì thế ông ấy đã được trải nghiệm cách thức làm báo theo kiểu Mỹ, sự tự do ngôn luận, khả năng nghĩ và viết theo một lối khác hẳn. Ẩn mong ước những điều đó sẽ đến với Việt Nam. Đó là giấc mơ của ông ấy. Khi chiến tranh qua đi, ông ấy nghĩ rằng người ta sẽ quay sang nói với ông ấy rằng: “Được rồi, những gì ông đã học rất hữu ích, vậy ông nghĩ gì về báo chí, về những cách thức tư duy mới đã giúp ông trở thành một tính cách thú vị và lôi cuốn như thế”. Nhưng rồi Ẩn cảm nhận được rằng không ai thực sự hứng thú với những điều đó cả. Ông ấy không thể thực hành những kỹ năng của mình. Ông ấy cũng không thể tiếp tục làm báo nữa. Ẩn cảm thấy rất mâu thuẫn và vì thế ông ấy phải im lặng.
Ý tôi là những gì đã xảy ra là vì Ẩn đã làm một cuộc đánh đổi. Tôi đã viết về điều này trong cuốn sách. Ông ấy chấp nhận im lặng. Đổi lại, chính phủ cho phép con trai cả của ông ấy được đi Mỹ du học ngành báo chí. Phạm Xuân Hoàng Ân giành được học bổng Fulbright và quay trở lại Việt Nam. Vậy là con trai ông đã có đủ mọi điều kiện để sống cuộc đời mà Ẩn không thể. Ngày hôm nay, con trai Phạm Xuân Ẩn đang sống trong giấc mơ đó. Hoàng Ân là một trong những người quan trọng của một nước Việt Nam mới, một người phát ngôn xuất sắc cho cả Việt Nam và Mỹ.
Việt Lâm: Tôi nghĩ thật may mắn khi giờ đây tất cả mọi người, trong đó có các nhà lãnh đạo có thể nhìn lại những ấu trĩ một thời với cái nhìn cởi mở. Nhờ thế, ông mới có thể viết về Phạm Xuân Ẩn theo góc nhìn đó và xuất bản cuốn sách ở Việt Nam.
Gs Larry Berman: Vâng, đó là một thay đổi lớn, một Việt Nam mới. Nếu là 10 năm trước, chắc cuốn sách này không thể xuất bản. Tôi cũng rất hy vọng một ngày nào đó, chúng ta có thể được đọc tất cả các báo cáo của Phạm Xuân Ẩn. Một số sử gia trẻ có thể viết sách và độc giả khi đọc sách của họ sẽ bảo rằng: ồ, tôi nhớ rằng nhiều năm trước ông Larry Berman cũng có viết sách về ông Ẩn. Nếu ông ấy được tiếp cận tất cả các báo cáo này, chắc ông ấy có thể viết một cuốn sách hay hơn.
Và tôi cũng muốn chia sẻ với khán giả sự hào hứng của mình khi tôi gặp nhà biên kịch cho 30 tập phim về ông Ẩn dựa trên cuốn sách này. Tôi nghĩ bộ phim này sẽ rất hấp dẫn bởi nó trung thành với cuộc đời của Phạm Xuân Ẩn ở cấp độ cá nhân.
Sử gia Larry Berman. Ảnh: Lê Anh Dũng
Độc giả Khánh Duy hỏi: Còn điều gì mà ông thấy tiếc đã không hỏi ông Ẩn không?
Gs Larry Berman: Ồ, nếu nói về điều này thì phải mất 2 tiếng nữa để trả lời, bởi có rất nhiều điều tôi nuối tiếc đã không hỏi Ẩn. Bởi vì bây giờ tôi đã am hiểu nhiều chuyện hơn và lẽ ra tôi nên hỏi ông ấy kỹ hơn: Một số huân chương mà ông ấy được trao tặng mà tôi thậm chí không biết cho đến khi cuốn sách ra mắt. Tôi cũng muốn biết nhiều hơn về vai trò của Ẩn trong chiến dịch Lam Sơn 719, một chiến dịch quân sự rất quan trọng mà bây giờ chúng ta đã biết phần đóng góp của Ẩn. Giá mà tôi có thể hỏi ông ấy về báo cáo mà ông ấy đã viết. Tôi cũng muốn hỏi về một số vấn đề liên quan đến CIA.
Một bộ phim về tình yêu chứ không phải show lịch sử nhàm chán
Việt Lâm:Độc giả đang mong chờ bộ phim về Phạm Xuân Ẩn ra mắt năm sau. Chắc đây sẽ là một bộ phim hấp dẫn. Việt Nam cũng có nhiều bộ phim về lịch sử được nhà nước tài trợ, nhưng không lôi cuốn được nhiều khán giả đến rạp lắm. Là một tác giả viết lịch sử, ông nghĩ nhân tố nào sẽ khiến cho một bộ phim hay một cuốn sách lịch sử hấp dẫn đối với bạn đọc?
Gs Larry Berman: Tôi mừng vì bạn đã hỏi câu này. Bộ phim truyền hình này có 30 tập, được chế tác dựa trên cuốn sách của tôi. Vì vậy, nó không phải là phim tài liệu lịch sử. Nó là một bộ phim truyền hình nhiều tập, cho nên chất kịch tính đậm nét hơn nhiều. Nhà biên kịch Phạm Thùy Nhân có cách viết khác hẳn với các phim tài liệu lịch sử.
Bộ phim sẽ không xây dựng dựa theo trật tự tuyến tính như trong cuốn sách. Đó là một câu chuyện về một số phận, một tính cách và về tình yêu: tình yêu của Ẩn đối với đất nước, tình yêu với người bạn gái ở California, tình yêu đối với người vợ và gia đình, và cả tình yêu đối với giấc mơ của Phạm Xuân Ẩn. Hi vọng là bộ phim sẽ hấp dẫn người xem. Nhà sản xuất Cát Tiên Sa muốn làm một bộ phim kịch tính, chứ không phải là một show lịch sử nhàm chán.
Một bạn đọc gửi câu hỏi: Trong cuộc họp báo lần trước, ông đã hứa sẽ công bố các băng ghi âm các cuộc nói chuyện với Phạm Xuân Ẩn. Chúng tôi rất nóng lòng được nghe trực tiếp giọng ông ấy. Hi vọng trong tương lai ông sẽ sớm công bố các tài liệu này?
Gs Larry Berman: Vâng, dự định của tôi là sẽ công bố tất cả các băng ghi âm này. Tôi sẽ để mọi nhà nghiên cứu trên thế giới có thể tiếp cận với chúng. Việc công bố sẽ diễn ra trong thời gian rất ngắn sắp tới để mọi người có thể nghe được tiếng ông Ẩn bất kỳ lúc nào. Tôi rất hạnh phúc vì điều đó.
Đại tướng Võ Nguyên Giáp trò chuyện với Thiếu tướng tình báo Phạm Xuân Ẩn. Ảnh tư liệu
Việt Lâm: Thời gian không còn nhiều, xin hỏi ông một câu cuối cùng. Ông đã nói rằng cuốn sách không chỉ nói về nghề tình báo, mà hơn thế, ông muốn kể câu chuyện cuộc đời một điệp viên. Vậy còn thông điệp nào ông muốn chia sẻ với độc giả Việt Nam không?
Gs Larry Berman: Cuốn sách viết về nghề tình báo và về một nhà tình báo nhưng câu chuyện lớn hơn thế là về cuộc đời của một con người, về cách thức mà ông ấy đã đàm phán, các xung đột và thách thức của cuộc đời ấy và làm thế nào mà cuộc đời ấy trở nên phi thường. Bởi thế, đó là câu chuyện về lòng yêu nước, về sự tận tụy phục vụ quốc gia, về tình báo và hòa giải.
Tôi muốn cho các bạn xem bức ảnh này. Đây là bức ảnh chụp Ẩn và con trai ông ấy trên con tàu chiến Mỹ đầu tiên thăm cảng Sài Gòn kể từ khi chiến tranh kết thúc, vào năm 2003. Ẩn là khách VIP. Trong cuốn sách, Ẩn có nói rằng ông ấy có thể hạnh phúc mà nhắm mắt xuôi tay trong ngày hôm ấy bởi vì chiến tranh đã thực sự đi qua, và Việt Nam và Mỹ đang trên đường đi tới một tình bạn và sự hòa giải đích thực. Mọi thứ ông ấy đã làm đã đạt tới đỉnh cao và ngày hôm ấy.
Vâng, câu chuyện của Phạm Xuân Ẩn là câu chuyện của một điệp viên hoàn hảo, nhưng cũng là câu chuyện phi thường của một con người đã đi từ vị thế một điệp viên hàng đầu, một vị tướng, một người anh hùng trong cuộc cách mạng trở thành một trong những người quan trọng nhất đóng góp vào tiến trình hòa giải giữa hai đất nước cựu thù. Đó là một câu chuyện thật khó tin!
Việt Lâm: Để thay lời kết, chúng tôi muốn nhắc đến một slogan rất hay của NXB cuốn Điệp viên hoàn hảo, đó là: Ngày hôm qua không bao giờ chết. Sự quan tâm của rất nhiều người Việt Nam hôm nay đối với các nhân vật, câu chuyện của lịch sử đã minh chứng cho điều này. Mỗi người hôm nay khi tìm về các câu chuyện quá khứ cũng mong muốn tìm thấy những bài học, những gợi mở đáng suy ngẫm cho hôm nay và tương lai. Xin cảm ơn Gs. Larry Berman vì những chia sẻ của ông. Xin cảm ơn bạn đọc VietNamNet đã gửi câu hỏi tham gia và cảm ơn nhà báo Đỗ Ngân Phương đã phiên dịch chính xác và truyền cảm cho cuộc trò chuyện hôm nay.
• VietNamNet
-Huyền thoại Phạm Xuân Ẩn
(Đất Việt) 11h20 sáng 20/9/2006, Thiếu tướng tình báo Phạm Xuân Ẩn trút hơi thở cuối cùng. Mới đó đã 5 năm, 5 năm vắng bóng ông, nhưng tiếng cười và những câu chuyện dí dỏm của ông luôn ẩn hiện trong tâm trí bạn bè ông, đồng đội ông.
Phạm Xuân Ẩn và các đồng nghiệp ở tạp chí Times.
Đất Việt xin gửi tới quý độc giả, hồi ức của Đại tá Nguyễn Văn Tàu (Tư Cang), người chỉ huy trực tiếp, người bạn thân thiết của anh hùng Phạm Xuân Ẩn.
30 năm sống trong lòng địch, tướng Phạm Xuân Ẩn khiến những người từng bên kia chiến tuyến với anh cũng phải kính nể. Còn đối với, ngày đó cùng đi với Phạm Xuân Ẩn trên đường phố Sài Gòn, tôi rất yên tâm.
30 năm sống trong lòng địch, tướng Phạm Xuân Ẩn khiến những người từng bên kia chiến tuyến với anh cũng phải kính nể. Còn đối với, ngày đó cùng đi với Phạm Xuân Ẩn trên đường phố Sài Gòn, tôi rất yên tâm.
Kỳ 1: Hoá thân trọn vẹn
Cuối năm 1961 với quân hàm đại uý, tôi được giao nhiệm vụ Cụm trưởng Cụm H63 trong đó Phạm Xuân Ẩn được coi là chủ lực của Cụm. Trong mấy năm liền, tôi với anh ấy liên lạc trao đổi bằng thư từ qua đường giao thông mật.
Cao số?
Gặp tôi, anh hay nói đùa, “Đến giờ tôn vẫn không thể tin được, suốt bao năm trời hoạt động, tôi với anh không bị giặc phát hiện, bắt giam, tra tấn, thủ tiêu. Chắc là cao số lắm...”. Tôi không tin lắm vào tướng số, chắc anh ấy cũng vậy, nhưng thực tế qua một chuỗi dài thời gian hoạt động rất nguy hiểm, mà còn sống an toàn đến bây giờ, thật không ngờ. Chúng tôi lý giải với nhau rằng, khi người cán bộ tình báo đã xác định sẵn sàng hy sinh vì tổ quốc thì dù ở trong lòng địch, nhưng tâm hồn rất thanh thản, phong thái rất ung dung là yếu tố chính đánh bại mọi sự nghi ngờ của kẻ thù. Phạm Xuân Ẩn có đủ cái đó.
Tôi nhớ mãi lần đầu tiên hai chúng tôi gặp nhau, hôm ấy vào đầu năm 1966, được tin nhắn của tôi, anh đến nhà cơ sở ở 136B đường Gia Long (đường Lý Tự Trọng - quận 1 hiện nay) để gặp tôi. Vào trong hẻm, anh nhìn tôi từ đầu đến chân và nhận xét “Ở trỏng ra mà bộ gió coi được lắm. Nhưng bộ đồ mới quá, phải thay đồ cũ cũ một chút. Còn đôi giày, đôi nầy không xứng, lại tiệm đây thay ngay một đôi giày da...” Buổi đầu gặp nhau mà đã thân mật, tự nhiên như vậy đó!
Từ đầu năm 1966, lúc Mỹ đổ quân ào ạt vào miền Nam, đẩy cuộc chiến tranh xâm lược lên đỉnh cao, thủ trưởng Phòng chỉ thị tôi vào Sài Gòn trực tiếp với anh chị em để nâng cao hiệu suất phục vụ tài liệu, tin tức, cùng giải quyết kịp thời các tình huống xảy ra. Vào Sài Gòn, cùng bàn bạc công việc, cùng đi thực hiện các chỉ thị công tác trên giao, anh Ẩn và tôi rất gắn bó, tình cảm thân thương và kính trọng lẫn nhau. Có một lần, sau khi lấy được và gởi về trên một tài liệu rất quan trọng về ý đồ chiến lược của đế quốc Mỹ đối với Việt Nam, cấp trên thông báo tặng thưởng cho anh một Huân chương chiến công hạng nhất.
Ngồi bên cạnh anh, trên chiếc ô-tô cũ kỹ, nhưng không hư bao giờ, hiệu Renault 4 do anh lái trên đường Thống Nhất, hướng về Dinh Độc Lập, tôi báo tin vui ấy cho anh. Bằng giọng rất cảm động, anh nói: “Tôi rất cám ơn sự quan tâm của cấp trên đối với tôi. Đó cũng là trách nhiệm của tôi mà thôi”. Ngưng một chút, giọng trầm hơn, anh nói tiếp: Nhưng cuộc chiến tranh còn dài, đời người cán bộ tình báo như chúng mình biết có cơ hội để đeo tấm Huân chương cao quý ấy không? Càng hiểu nhau càng rất mến nhau, hoạt động rất ăn ý, thật ra không có nhiệm vụ nào cấp trên giao xuống mà chúng tôi không hoàn thành, dù khó khăn đến mấy.
“Khổng thể tin nổi”
Anh hoá thân thật trọn vẹn. Thời ấy, khi ra đường anh thường dắt theo một con chó bẹc-giê to tướng, loại rất đắt tiền. Anh bước xuống xe, đưa tay mở cửa sau, con bẹc-giê phóng ra. Anh cầm sợi dây da xích vào cổ nó rồi cùng nó bước đi trên hè phố. Không ai dám nghĩ đó là một cán bộ tình báo Việt Cộng. Điều bất ngờ hơn nữa, là con chó ấy hiểu được tiếng Pháp. Hôm đó, tại nhà hàng Victory (nay là nhà hàng Thắng Lợi, trên đại lộ Hàm Nghi, Q1), sau khi hai chúng tôi trao đổi bàn bạc công việc xong, anh rời bàn đứng dậy đi trả tiền nước. Con chó từ nãy giờ nằm im dưới gầm bàn, vụt đứng dậy đi theo chủ Anh quay lại ra lệnh: Reste (đứng lại đó). Con bẹc-giê dừng tức khắc. Trả tiền xong, anh trở về bàn với tôi. Con chó cũng quay lại, đi theo. Anh lại ra lệnh: Couche toi! (nằm xuống). Nó chấp hành ngay, nằm khoanh dưới bàn. Thực khách các bàn bên cạnh nhìn sang, ngạc nhiên lắm.
Lúc đó anh là phóng viên thường trú của báo Times (Mỹ) tại Sài Gòn, có văn phòng trên đường Hàn Thuyên, ngay trước cửa Dinh Độc Lập của Tổng thống Việt Nam Cộng hoà. Anh cũng cộng tác chặt chẽ với nhiều tờ báo lớn của Mỹ như Newsweek, New York Herald Tribune. Anh cũng thường cùng với tôi lui tới ngôi nhà gỗ góc đường Hai Bà Trưng và Hồng Thập Tự (nay là đường Nguyễn Thị Minh Khai) là văn phòng của tờ Chistian Science Monitor để trò chuyện thân mật với cô phóng viên trẻ tuổi người Mỹ. Có lần anh cùng đứng tên đồng tác giả với cô ấy trên một bài của tờ báo này. Vì bài báo có vài ý “không hay” đối với cuộc chiến tranh mà Mỹ đang tiến hành ở Việt Nam, nên anh bị Toà đại sứ Mỹ gọi lên “dằn mặt”. Nhưng chúng cũng chẳng làm được gì.
Lúc đó anh là phóng viên thường trú của báo Times (Mỹ) tại Sài Gòn, có văn phòng trên đường Hàn Thuyên, ngay trước cửa Dinh Độc Lập của Tổng thống Việt Nam Cộng hoà. Anh cũng cộng tác chặt chẽ với nhiều tờ báo lớn của Mỹ như Newsweek, New York Herald Tribune. Anh cũng thường cùng với tôi lui tới ngôi nhà gỗ góc đường Hai Bà Trưng và Hồng Thập Tự (nay là đường Nguyễn Thị Minh Khai) là văn phòng của tờ Chistian Science Monitor để trò chuyện thân mật với cô phóng viên trẻ tuổi người Mỹ. Có lần anh cùng đứng tên đồng tác giả với cô ấy trên một bài của tờ báo này. Vì bài báo có vài ý “không hay” đối với cuộc chiến tranh mà Mỹ đang tiến hành ở Việt Nam, nên anh bị Toà đại sứ Mỹ gọi lên “dằn mặt”. Nhưng chúng cũng chẳng làm được gì.
Kết thúc cuộc kháng chiến chống Mỹ, hoà bình lập lại, đất nước thống nhất, Phạm Xuân Ẩn được nhà nước tuyên dương Anh hùng LLVT nhân dân. Được tin này, giới báo chí phương Tây, trong đó tất nhiên có nhiều người là nhân viên tình báo quốc tế đã từng đến Sài Gòn, vô cùng sửng sốt: Phạm Xuân Ẩn là tình báo của Việt Cộng? Thật không thể tin nổi.
-
Huyền thoại Phạm Xuân Ẩn (kỳ2) (20/09) (Đất Việt) Tình hình miền Nam những năm 1957-1960 vô cùng căng thẳng. Mật vụ của Ngô Đình Diệm ở miền Nam, của Ngô Đình Cẩn ở miền Trung đã phá vỡ nhiều lưới điệp báo của ta, đã bắt bớ nhiều cán bộ lãnh đạo tình báo, trong số bị bắt có đồng chí Mười Hương, người chỉ huy trực tiếp Phạm Xuân Ẩn.
- Chuyện về chiến sĩ “Biệt động Sài Gòn“ khoác áo cà sa (PhunuToday).- Kỷ niệm 711 năm ngày mất của Trần Hưng Đạo (tamnhin.net).
-
--Huyền thoại đường trên biển - Kỳ 1: 50 năm con đường bí ẩn (TN 14-9-11) -- Bài
Ngô Minh- Huyền thoại đường trên biển – Kỳ 2: Những chuyến tàu tuyệt mật (TN). Kỳ 1.
Kỳ 2: Xung phong vào “chảo lửa”
Nghe tin người chỉ huy bị bắt, mặc dù cho tới lúc đó, Phạm Xuân Ẩn chưa nhận được chỉ thị nào về việc phải trở về Việt Nam, nhưng anh quyết định trở về nước để tìm bắt liên lạc với tổ chức, dấn thân vào “chảo lửa” miền Nam, tham gia chiến đấu, chỉ có thế anh mới cống hiến được tốt nhất cho Tổ quốc Việt Nam của mình.
Lựa chọn hoàn hảo
Chiến dịch Điện Biên Phủ toàn thắng (7/5/1954), hiệp định Genève về đình chiến ở Đông Dương được ký kết (20/7/1954), nhưng Trung ương Đảng đánh giá, cuộc đấu tranh để thống nhất đất nước còn lâu dài, gian khổ. Phải chuẩn bị mọi mặt, trong đó chú trọng công tác tình báo, để đối phó với kẻ thù mới là đế quốc Mỹ. Đồng chí Trần Quốc Hương (tức Mười Hương) lúc ấy là cán bộ cao cấp của ngành tình báo được phái vào miền Nam để tiếp thu và phát triển các lưới điệp báo. Nhờ bác sĩ Phạm Ngọc Thạch giới thiệu, qua trao đổi, ông Mười Hương nhận thấy khả năng phát triển của Phạm Xuân Ẩn.
Ông Mười Hương đã chỉ đạo Phạm Xuân Ẩn phải sang Mỹ học nghề báo chí, vì theo ông “không có nghề nào mà có thể tiếp xúc rộng rãi như làm báo cả, anh có thể tiếp xúc với tổng thống lại có thể nói chuyện với ông xích lô... Nghề này rất thích hợp cho công tác của chúng ta. Mà phải là một phóng viên giỏi, được đào tạo bải bản từ bên Mỹ mới có khả năng và đủ độ tin cậy để tiếp xúc với thông tin và tài liệu tuyệt mật của Mỹ”. Ẩn nghe lời ông Hương qua Mỹ học báo chí.
Phạm Xuân Ẩn sang Mỹ học ngành báo chí từ tháng 10/1957. Với tinh thần, ý chí của một Đảng viên cộng sản (Anh Ẩn kết nạp Đảng năm 1953), Phạm Xuân Ẩn đã trở thành một học viên xuất sắc, tham gia viết trên nhiều tờ báo bên Mỹ, đã dự nhiều cuộc hội thảo về báo chí. Nhưng khi nhận được thư của người em từ bên nhà cho biết chỉ huy đã bị bắt, nên Phạm Xuân Ẩn quyết định trở về nước.
Lúc đó, với tài năng của anh có thể có một cuộc sống đàng hoàng bên Mỹ. Rời cuộc sống yên ổn để về “chảo lửa” miền Nam, không biết điều gì sẽ xảy đến đối với mình khi người chỉ huy trực tiếp đã bị bắt, điều đó nói lên tinh thần yêu nước, tinh thần dám xả thân vì nghĩa lớn của người tình báo anh hùng. Đó là một quyết định vô cùng dũng cảm.
Mình đã bị lộ chưa? Liệu có bị bọn phản động liệt kê vào danh sách Việt Cộng nguy hiểm và bị bí mật theo dõi không? Đó là những câu hỏi đầu tiên và thường trực trong đầu Phạm Xuân Ẩn khi đặt chân xuống sân bay cuối tháng 9/1959. Phạm Xuân Ẩn luôn tin tưởng người chỉ huy của mình, rằng ông không bao giờ khai báo gì. Tuy nhiên, để đánh tan mối nghi ngờ, anh xin vào làm việc tại cơ quan mật vụ cao cấp của địch. Đó là Sở nghiên cứu chính trị do bác sĩ Trần Kim Tuyến đứng đầu.
Anh nghĩ, để thu nhận vào chỗ đó, chúng nhất định phải điều tra, nghiên cứu lý lịch của anh kỹ càng, nếu anh “trong sạch rõ ràng” thì chúng mới thu nhận, trái lại anh sẽ bị bắt. Và anh đã hành động đúng.
Sẵn sàng hy sinh
Sẵn sàng hy sinh
Năm 1969, có một nhiệm vụ vô cùng khó khăn, đó là chuyển lá thư (kèm ảnh) của Trung ương Đảng cho một người làm việc ở Sài Gòn. Trao thư đồng nghĩa với việc lộ mình là Việt Cộng, có thể bị bắt tại chỗ.
Để thực hiện nhiệm vụ, chúng tôi nghiên cứu suốt 2 tháng trời và tôi báo cáo và nhiều lần xin ý kiến của đồng chí Trần Văn Danh - Phó tham mưu Trưởng B2 phụ trách chỉ đạo công tác tình báo. “Thực hiện nhiệm vụ này, có thể phải hi sinh đồng chí Phạm Xuân Ẩn và tôi”, tôi báo cáo. Cấp trên quyết định phải thi hành dù phải hi sinh lưới tình báo chủ lực ấy.
Tôi trở lại Sài Gòn gặp Phạm Xuân Ẩn. Sau khi thảo luận chúng tôi quyết tâm thực hiện nhiệm vụ tại nhà hàng Victory trên đường Hàm Nghi (nay là nhà hàng Thắng Lợi).
Tối đó, anh dặn dò vợ tỉ mỉ, nếu anh bị bắt thì chị phải khai thế nào và mẹ con đưa nhau về đâu sinh sống. Sáng hôm sau, tôi lái xe đưa anh ấy đến nơi hành động. Đó là đại sứ quán của một nước tư bản. Anh lên dự tiệc, một buổi tiệc đứng do đại sứ chiêu đãi. Tôi nói: “Nếu chúng bắt anh, thì sẽ xuống sân bắt tôi. Với khẩu súng ngắn giấu trong xe này, tôi sẽ khử vài thằng rồi anh em mình cùng hi sinh”.
May sao, nhiệm vụ được hoàn thành suôn sẻ. Sau khi về nhà, anh kể lại với tôi: Chọn thời cơ đối tượng cầm ly cafe vừa tách khỏi đám đông, tôi tiếp cận và nói nhỏ: “Thưa ông, ông có thư từ bên nhà”. Ông nói: “Đưa xem!”. Tôi lấy từ trong túi ra. Vừa thấy nét chữ trên một lá thơ nhỏ xíu bằng 2 ngón tay kèm theo 1 tấm ảnh nhỏ bằng móng tay cái, ông đút vội vào túi và hỏi: “Gặp lại ông ở đâu?”. Tôi đáp: “Tòa báo Times, đường Hàn Thuyên”. Sau vài ngày, cấp trên điện xuống: “Các anh đã hoàn thành nhiện vụ”. Chúng tôi hiểu, chắc chắn là đường dây của bạn đã thông suốt, nhưng mãi đến sau 30/4/1975, chúng tôi mới thở phào.
Những ngày cuối cùng, Phạm Xuân Ẩn nằm trong bệnh viện quân đội, gọi điện thoại trao đổi thân mật với tôi, anh nói: “Tôi với anh đã hoàn thành mọi nhiệm vụ trên giao, cũng nhờ may mắn. Chắc lá số tử vi của hai chúng ta tốt lắm, nên an toàn đến ngày nay...”. Nói rồi anh cười vang, vẫn giọng điệu hài hước, lạc quan của người luôn bình tĩnh, không sợ hiểm nguy. 11h20 ngày 20/9/2006, anh trút hơi thở cuối cùng. Trong lễ tang, tôi có bài thơ tiễn anh:
Đời người tình báo thế là xong
Tình dân, nghĩa Đảng, nợ non sông/Làm trai trong suốt thời ly loạn/Anh thật xứng danh một anh hùng!... Xuân Ẩn từ nay ẩn thật rồi!/Bạn bè thương tiếc mãi không nguôi.
Nguyễn Văn Tàu (Nguyên Cụm trưởng Cụm H.63, Anh hùng LLVTND)
------------
-
--Huyền thoại đường trên biển - Kỳ 1: 50 năm con đường bí ẩn (TN 14-9-11) -- Bài
Ngô Minh- Huyền thoại đường trên biển – Kỳ 2: Những chuyến tàu tuyệt mật (TN). Kỳ 1.
Báo Anh viết về Võ Chí Công: Vo Chi Cong (London Times 15-9-11) -- Tiếc là không đem bài này (dài nhất trong các bài tiếng Anh mà tôi biết) về đây được, nhưng xin trích đoạn kết: "Few details are known of his personal life and there is little evidence to challenge the impression formed by the Americans, in the 1960s, of a doctrinaire and somewhat colourless figure, who spent his life following policies determined by others"
- Chị Võ Thị Sáu bị bắn ở đâu trên Côn Đảo? (Bee). 
